Skanowanie 10 04 27 41 (13)

sic nie zależy w^łosóbjstotny od-powiązań z innymi-^PZiTc/.arne Odwolujac się do prostego przykładu, coś, co jężVluf~poiskim nazywamy „stołem”, jest pojmowane jako rzecz, ponieważ ma pewne określone wymiary, określony kształt, fakturę etc., a także ponieważ jest z natury bytem statycznym (można stół przesunąć, ale to już relacja „przesuwania”, której stół jest przedmiotem) oraz zdolnym do istnienia bez konieczności wchodzenia w relacje z innjoni rzeczami.

Najbardziej typowymi rzeczami są naturalnie ciała fizyczne, ale nietrudno zauważyć, że wymogi te spełniają zarówno takie przedmioty, którym na płaszczyźnie języka odpowiadają rzeczowniki konkretne (w polskich gramatykach nazywane także zmysłowymi.), np. stół, jak i te, którym odpowiadają rzeczowniki abstrakcyjne (nazywane też umysłowymi), np. awantura.^Podobnie jak przedmioty fizyczne, przedmioty abstrakcyjne istnieją w przestrzeni, która jest istotnym elementem struktur pojęciowych tworzonych przez ludzki umysł. Jak zobaczymy później, taka abstrakcyjna przestrzeń umysłowa (ang. mentcd space) ma cechy analogiczne do cech przestrzeni trójwymiarowej. „Awantura” istnieje w niej w sposób analogiczny do istnienia „stołu”; ma własną strukturę wewnętrzną (np. początek i koniec) i zdolność statycznego trwania (można oczywiście awanturę sprowokować lub załagodzić, ale to już relacje „prowokowania” i „łagodzenia”, a sama awantura jest tylko ich przedmiotem). Jest także pojęciem autonomicznym: dla jego przywołania nie jest konieczne przywołanie żadnej relacji (np. prowokowania awantury przez kogoś, kto byłby podmiotem tej relacji).

Warto przy tej okazji zauważyć, że w przestrzeni umysłowej ma swoje określone miejsce także „stół” jako pojęcie określonego typu przedmiotu fizycznego: jego fizyczność jest. na tym poziomie jedną z cech charakteryzujących ten typ rzeczy. Zdolność unwsłu do lokowania rzeczy w obszarach przestrzeni' umysłowych odpowiadających ich typom jest podstawą procesu odniesienia (referencji). Zagadnieniu temu nie możemy w tym miejscu poświęcić zbyt- wiele uwagi; należy jednak wspomnieć, że wyróżnienie takich abstrakcyjnych przestrzeni, jak p r z e s tr z e ń t y p u fang. type snące.). p r z es t r z e ń jakości (ang. ąuaiity space) czy pr z e -st.rzeń dy skursu (ang. discourse space) pozwala na wyjaśnienie wielu zjawisk językowych — np. użycia rodzajników i szeregu innych rodzajów deiksy.

W odróżnieniu od rzeczy, najbardziej typowe relacje charakteryzują się tym, że zachodzą w czasie, a wiec jnaia charakter dynamicznyrjch przejawem jest zmianą stanu przedmiotów _L w tym sensie pojęcie relacji jest pojęciem nieautonomicznym: jej zaistnienie wymaga uprzedniego zaistnienia rzeczy, między którymi mogłaby zachodzić. Najbardziej typowe relacje to oczywiście pro-cesy fizyczne, kturndinodstawa jest. fiawhskFnldTn^a i -nak, jak zobaczymy w dalszym ciągu niniejszych rozważań, ruch może być pojmowany jako zmiana konfiguracji abstrakcyjnych przedmiotów wchodzących ze sobą w określone relacje w przestrzeni umysłowej. Wobec i ego — na poziomie pojęć — relacjami są nie tylko procesy wyrażające się w języku jako tzw. czasowniki określające „czynności zauważane zmysłami” (przechodnie lub nie-przechodnie), np. biegać lub czytać, ale i te, którym odpowiadają czasowniki określające „czynności psychiczne i duchowe”, np. wnioskować lub przemyśleć¹. We wszystkich tych przykładach wyobrażeniu wymienionych procesów odpowiada sekwencja różniących się od siebie ja-

^] Oba terminy dotyczące semantycznej klasyfikacji czasowników podaje z P. Bąk (1977). Autor określa swoją książkę mianem „zakresu popularnego”; warto zauważyć, że właśnie w tego typu pracach autorzy najczęściej odwołują się do zdrowego rozsądku i doświadczenia „zwykłego” czytelnika. Dia kognitywistów jest. Lo jedyne możliwo podejście do języka.    — /