skanuj0002 (252)

94 ^B Jurij Łotman, Zara Minc

jqc ze sobą mit, tekst artystyczny, a częstokroć i utożsamiane z mitem sytuacje historyczne (por. na przykład wykładnię w Petersburgu A. Biełe-go historii Azefa jako „mitu o światowej prowokacji"). Jednakże z drugiej strony tego rodzaju zrównywanie mitu i dzieł sztuki znacznie poszerza ogólny obraz świata w tekstach neomitologicznych. Wartość świata archaicznego, mitu i folkloru nie przeciwstawia się wartościom artystycznym późniejszych epok, lecz na rozmaite sposoby konfrontuje się z najważniejszymi zdobyczami kultury światowej.

\

, ty

Jurij Łotman Semiotyka sceny

W pierwszej scenie Romeo i Julii słudzy wymieniają repliki: „Ale czy szanowny pan gra nam na nosie" - „Nie, szanowny panie, nie gram wam na nosie, gram sobie na nosie" [przekład St. Barańczaka]..W pierwszym wypadku „granie na nosie" jest związane z określonym znaczeniem (tutaj - z niechęcią), w drugim natomiast nie ma żadnego znaczenia. Ruchy przekazujące pewne, znaczenia nazywa się gestami, połączenia fonemów - słowami, zaś bardziej ogólnie można mówić o rozmaitych znakach, przekazujących określone, właściwe im znaczenia. Wszelką komunikację pomiędzy ludźmi (i nie tylko pomiędzy ludźmi), która opiera się na systemie znaków uporządkowanych zgodnie z odpowiednimi regułami, można określić jako komunikację językową. Badaniem tych systetnów i warunków komunikacji zajmuje się nauka zwana semiotyką. Ma ona głęboko społeczny charakter, gdyż jest nauką, o komunikacji, o przekazywaniu komunikatów, o rozumieniu i nierozumieniu przez człowieka innych ludzi i siebie samego, o formach społeczno-kulturowego kodowania.

Sztuka jest zawsze środkiem poznania i komunikacji. Poszukuje ona prawdy i wyraża ją we własnym, sobie tylko właściwym języku. Język filmu dźwiękowego różni się od języka filmu niemego, balet rozmawia z widzem jeszcze inaczej. To te różnice miał na myśli Goethe, zauważając w rozmowie z Eckermannem: „Rzecz, która by zachwyciła w książce,\ być może wcale was nie poruszy, gdy ujrzycie ją na scenie". Semiotyka \ sztuki zajmuje ważne miejsce w ogólnej teorii systemów znakowych. Semiotyka teatru jest istotną i do tej pory mało jeszcze poznaną częścią tego złożonego zagadnienia.

Niniejszy artykuł nie rości sobie pretensji do wyczerpującego zbadania tego zjawiska. Będą tu rozpatrzone tylko niektóre ważne zagadnienia semiotyki sceny.