s230 (3)

wtedy sięgnąć wzrokiem o wiele dalej niż przypuszczasz. Szczególnie w nocy, kiedy światła odległych miast i osiedli są doskonale widoczne. Oznaczając kierunek, w którym należy iść, za pomocą dwóch wbitych w ziemię kijków, będziesz mógł za dnia, na podstawie zdobytych informacji o topografii terenu, określić położenie osady i wykreślić trasę marszruty. O obecności ludzkich siedzib może również świadczyć unoszący się dym, ale zawsze istnieje ryzyko, że to, co widzisz, to ogień pochodzący z samozapłonu, z którego w błyskawicznym tempie może rozwinąć się pożar lasu.

Słońce

Jest wysoce prawdopodobne, że czasem będziesz chciał określić swoje położenie w stosunku do północy albo po prostu ustalić, w którą ze stron świata masz wędrować. Bez wątpienia najprościej jest wykorzystać do tego celu słońce (jeżeli nie mamy kompasu). Ponieważ łatwiej jest określić położenie miejsc, w których słońce wschodzi i zachodzi, lepiej jest skoncentrować się na tych dwóch zjawiskach, niż szukać północy i południa. Słońce wschodzi na wschodzie i zachodzi na zachodzie bez względu na to, czy jesteś na północnej czy południowej półkuli.

Żeby określić strony świata korzystając ze słońca, w jakimś płaskim miejscu wbij pionowo w ziemię prosty kijek. Tam gdzie znajduje się koniec rzucanego przez kijek cienia, połóż mały kamyk. Teraz musisz poczekać, aż zmieni się pozycja słońca na niebie. Kiedy zmienia się ona, cień również wędruje. Gdy przesunie się on o kilkanaście centymetrów od oznaczonego przed chwilą miejsca, wetknij w jego zakończenie gałązkę. Wyznaczyłeś w ten sposób kierunek wschód-zachód, gałązka znajduje się po wschodniej stronie, a kamyk po zachodniej. Narysuj teraz na ziemi linię łączącą oba znaki lub połącz je prostym kijkiem. Kierunek północ-południe jest prostopadły do tak wyznaczonej linii. Ta metoda jest zawsze skuteczna, nie można z niej skorzystać tylko wtedy, kiedy całe niebo jest pokryte chmurami. W prosty sposób można określić strony świata wiedząc, że słońce, kiedy jest dokładnie w połowie swojej pozornej drogi po nieboskłonie (w południe), świeci na południu, jeżeli znajdujesz się na półkuli północnej, a na północy, jeśli jesteś na półkuli południowej. Istnieją oczywiście, zależnie od pory roku, drobne odchylenia w stosunku do południa zegarowego, ale przy tej dokładności, jaka jest nam potrzebna, nie musimy się nimi przejmować. Jeżeli masz zegarek, możesz go również wykorzystać do oznaczenia kierunku północy, pod warunkiem, że przeliczysz wskazywany przez niego czas na średni czas Greenwich - G.M.T. (Greenwich Mean Time).

Oczywiście słońce można wykorzystywać do orientacji w terenie jeszcze na wiele innych sposobów. Im więcej będziesz ich znał, tym lepiej. Zanim przejdę do omawiania innych astronomicznych kompasów, warto żebyś poznał starą leśną metodę pozwalającą zorientować się, ile czasu pozostało do zachodu słońca. Kiedy jest ono już nisko na niebie, wyciągnij rękę i ustaw dłoń równolegle do linii horyzontu, tak by mały palec dotykał do niej. Każdy palec znajdujący się pomiędzy słońcem a horyzontem to mniej więcej 15, 20 minut.

Gwiazdy

Pomocne przy oznaczaniu położenia względem stron świata są również ślady odciśnięte przez dawno zmarłych wojowników na niebieskich preriach „krainy wiecznych łowów”. Trzeba tylko posiadać podstawową wiedzę astronomiczną i na niebie nie może być zbyt wiele chmur. Na półkuli północnej najważniejszym przewodnikiem wędrowca jest Gwiazda Polarna wskazująca kierunek północy. W odnalezieniu jej na niebie pomagają gwiazdozbiory Wielkiej Niedźwiedzicy i Kasjopei. Gwiazda Polarna nigdy nie jest bardziej niż o jeden stopień oddalona od północnego bieguna niebieskiego.

Na południowej półkuli nie ma jej odpowiednika. Ani w pobliżu południowego bieguna niebieskiego, ani na nim nie ma gwiazdy, którą można by dostrzec nieuzbrojonym okiem. Ten fragment nieba jest do tego stopnia pozbawiony gwiazd, że został nazwany „Workiem Węgla”. Przybliżonąpozycję południowego bieguna niebieskiego można wyznaczyć korzystając z gwiazdozbioru Krzyża Południa.

Również sierp księżyca może pomóc w określeniu przybliżonego położenia stron świata. Łącząc czubki rogów sierpa wyimaginowaną linią i przedłużając ją do punktu przecięcia z horyzontem otrzymujemy na półkuli północnej orientacyjne położenie kierunku południowego, na półkuli południowej zaś kierunku, w którym znajduje się północ.

Inne sposoby wyznaczania stron świata

Zdarza się oczywiście, że niebo jest zasnute chmurami i nie można skorzystać ze sposobów omówionych powyżej. W takiej sytuacji określenie nawet w przybliżeniu położenia stron świata jest wyjątkowo trudne. Istnieją pewne znaki w przyrodzie, które mogą pomóc odnaleźć Ci drogę, ale nie można na nich w pełni polegać. Dlatego nigdy nie powinieneś traktować żadnego z nich z osobna jako wystarczającej podstawy do określenia kierunku. Zawsze, żeby uzyskać pewność, szukaj kilku różnych wskaźników. Najlepszym z nich, który moim zdaniem nadaje się do praktycznego wykorzystania, jest samotne drzewo rosnące na otwartej przestrzeni, pod którym podłoże jest odsłonięte. Ściółka u podstawy drzewa jest zazwyczaj najsuchsza po stronie przeciwnej do tej, z której zazwyczaj wiatry przynoszą złą pogodę. Możesz wykorzystać tę informację pod warunkiem, że wiesz, z której strony na danym obszarze najczęściej nadchodzą deszczowe chmury. W ten sam sposób można wykorzystać głazy i samotne skały. Drzewa rosnące w odosobnieniu lub po dowietrznej stronie lasów, owiewane przez wiatry wiejące najczęściej z jednego kierunku, mają zdeformowane korony - od dowietrznej strony prawie nie mają gałęzi, które od zawietrznej tworzą kształt proporca. Jest to tzw. chorągwiowy pokrój korony. Ten wskaźnik jest jednak daleko mniej pewny, wiatry bowiem mają często bardzo lokalny charakter. Ich kierunek może być zdeterminowany przebiegiem doliny czy pasma górskiego, u stóp którego wieją. Jedna z bardziej niedocenianych

231