skanuj0019 (203)

górskim, biała odmiana nosi nazwę kwarcu mlecznego, szaroczama - kwarcu zadymionego. Kwarc zabarwiony na fioletowo nazywamy ametystem, na czarno - morionem, na żółto — cytrynem. Barwne odmiany kwarcu są minerałami półszlachetnymi. Kwarc jest minerałem bardzo odpornym na wietrzenie chemiczne i fizyczne. Stanowi główny minerał skałotwórczy kwaśnych skał magmowych.

Najważniejszymi cechami rozpoznawczymi kwarcu wśród innych minerałów są: duża twardość i brak łupliwości oraz szklisty połysk i równokształtny pokrój kryształów.

Skalenie są najbardziej rozpowszechnionymi minerałami skał magmowych. Grupa skaleni obejmuje glinokrzemiany K, Na i Ca. Wśród skaleni powszechne jest tworzenie kryształów mieszanych, które polega na wzajemnym zastępowaniu się jonów. Ze względu na dużą ilość skaleni dzieli się je na dwie grupy:

•    skalenie potasowe;

•    skalenie sodowo-wapniowe, czyli plagioklazy.

Najpospolitszą odmianą szeregu skaleni potasowych jest ortoklaz, o wzorze chemicznym K [AISi₃Og], bezbarwny, najczęściej zabarwiony na kolor od różowego do czerwonego.

Skalenie sodowo-wapniowe są to glinokrzemiany sodu i wapnia. Budują one grupę skaleni mieszanych, tzw. szereg plagioklazów, którego głównymi składnikami są: a 1 b i t - Na [AlSi₃O_g] i a n o r t y t - Ca [AłjSijOJ.

Plagioklazy stanowią szereg ciągły krysztatów mieszanych substancji albito-wej i anortytowej. Podział skaleni sodowo-wapniowych na sześć odcinków szeregu plagioklazów oparty jest na składzie ilościowym obu substancji (tabela 3.1).

Tabela 3.1

Szereg plagioklazów

Nazwa	Zawartość w % subsl		Ptagio-	Barwa minerału
minerału	allilowej	anortytowej	Idazy
AM	100-90	o-to	1 kwaśne	biała, szara
Oligoklaz	90-70	10-30		ł barwy pośrednie
Andezyn	70-50	30-50	| obojętne	od białej
Labrador	50-30	50-70		| do czarnej
Bylownil	30-10	70-90	| zasadowe
Anortyl	10-0	90-100		czarna, zielonawa

Wszystkie skalenie mają w zasadzie cechy zbliżone do siebie. Charakteryzuje je twardość 6 w skali Mohsa, łupliwość doskonała w dwóch kierunkach prostopadłych do siebie bądź prawie prostopadłych (u plagioklazów), połysk szklisty, pokrój grubotabliczkowy (rys. 3.3). Barwy najczęściej spotykanych plagioklazów podano w przedstawionej tabeli 3.1. Barwy czerwonawe występują najczęściej u skaleni polasowych. Charakterystyczną grę barw mieniących się odcieniami zielonawoniebieskimi (tzw. labradoryzacja) ma labrador.

a)    b)

Rys. 3.3. Kryształy skaleni: a) ortoklazu, b) plagioklazu

Skalenie są minerałami słabo odpornymi na wietrzenie, dość łatwo rozkładają się przy udziale I^O i C0₂ (tzw. kaolinizacja).

Skalenie potasowe i sodowe występują przede wszystkim w kwaśnych skałach magmowych oraz niektórych skałach obojętnych. Skalenie wapniowe występują w skałach zasadowych i niektórych obojętnych.

Skaleniowce (skalenoidy) są minerałami podobnymi do skaleni, lecz uboższymi w krzemionkę. Dlatego też nie występują w skale nigdy obok kwarcu pierwotnego. Wchodzą w skład skał zasadowych. Najważniejsze odmiany skaleniowców to: leucy t    K [AISijOJ,

nefelin Na [ AlSi0₄].

Własności skaleniowców są zbliżone do siebie. Są to minerały o twardości 6, słabej łupliwości lub jej braku, połysku szklistym. Charakteryzują się barwą białawą lub szarą i małą odpornością na wietrzenie.

Grupa łyszczyków, zwanych też mikami, obejmuje szereg minerałów o zbliżonych cechach fizycznych. Skład chemiczny łyszczyków oraz ich struktura są skomplikowane. Są one uwodnionymi glinokrzemianami potasu, glinu, magnezu, żelaza i innych kationów. Miki dzielą się na dwie grupy: jasne i ciemne. Najpospolitszymi ich przedstawicielami są:

•    m u s k o w i t KAljtOHJPjj (AlSiO₃O₁₀] — mika jasna (biała);

•    b i o t y t K[Mg,Fe,Mn]j [OH,F]₂ [AlSijO₁₀] — mika ciemna (czarna).

Obydwie miki mają doskonałą lupliwość w jednym kierunku, która umożliwia uzyskanie cienkich sprężystych łuseczek o charakterystycznym, perłowym lub szklistym połysku (rys. 3.4). Twardość mik waha się w granicach 2—3. Barwa biotytu jest czarna, natomiast muskowit w cienkich płytkach jest bezbarwny, w grubszych może mieć barwy różne (białe, żółtawe, zielonkawe). Wielkość

Rys. 3.4. Kryształ miki kryształów łyszczyków może być różna, od powierzchni ułamka cm² do powierzchni nawet paru m*. Różna jest też odporność mik na wietrzenie chemiczne: muskowit jest bardzo odporny, biotyt — mało. Ze względu na małą twardość i doskonałą łupliwość obie miki dają się rozdzielać na dość małe blaszki. Łyszczyki występują przede wszystkim w skałach magmowych, głębinowych i żyłowych. Muskowit jest pospolitym

19