skanuj0025

Typy funkcji (intencji) wypowiedzi

przekaz informacji (f. komunikatywna w węższym sensie)

f. informacyjna f. informacyjna opisowa oceniająco-postulatywna J. powinien (był) pojechać [2]

cele pozainformacyjne^;

konstatacje hipotezy J. przyjechał J. chyba przyjechał

[1]

f. nakłaniająca (impresywna) nacisk na odb.

f. sprawcza

f. ekspresywna (wyraz emocji, woli i sądów) [91

f. kreatywni (tworzenie^ dzieła sztuki,] tworzenie vviz|l świata) ! [10]

na mocy konwencji społecznej: Obiecują Dziękuję Witam

[4]

w celu wywołania działań

w celu wpływania na stan mentalny odbiorcy^

ludowe rytuały, np. klątwa

akty

sakramentalne

pytania

[5]

dyrektywy

[6]

działanie na świadomość (perswazja) [7]

działanie bo* świadomości odbiorcy (manipulacja) 1 [8]

tttiigia ludowa (zamawianie, klątwy itp.) od aktów sakralnych (na mocy pewnych konwencji); należą tu wszelkie akty performatywne opinane przez Austina i Searle’a (obietnice, przepraszanie, akty pmwne itp.).

Łączy tę grupę [4] z poprzednią [3] fakt sprawczości; wypowiedź: Obiecuję, nie jest tylko informacją, ale i stwarzaniem zobowiązania, il/.icli natomiast to, że niezbędny jest odbiorca, przekaz treści, podczas gdy w tekstach sakralnych odbiorca nie jest konieczny (chyba że jako odbiorcę uznać siły nadprzyrodzone). Interpretacja nomiotyczna tekstów sakralnych jest szczególnie złożona (por. uwagi poniżej).

f unkcja nakłaniająca (impresywna, konatywna), angażująca silnie odbiorcę, jest bardzo zróżnicowana. Nacisk na odbiorcę może mieć na celu: 1 wywołanie działania słownego (pytania) lub innego (dyrektywy: rozkazy, groźby, prośby itp.), a także 2 wpłynięcie w pewien sposób na odbiorcę, przede wszystkim na jego stan mentalny przez perswazję (rady i innego typu wypowiedzi przede WNzystkim wartościujące), bądź też przez działanie unikające jawnego przekonywania. [...]

i Wypowiedzi o funkcji ekspresywnej nie są zorientowane na odbiorcę, nie chodzi w nich ani o poinformowanie kogokolwiek, ani 0 wpłynięcie na odbiorcę, jest to czysta ekspresja woli, emocji i sądów. Oczywiście, jak wiemy, owa „czystość” ma charakter idealny, tzn. w praktyce nadawca liczy się w pewien sposób z obecnością odbiorcy. Wypowiedzi te mają charakterystyczne formy językowe, przede wszystkim intonacyjne. Pisała o nich Wierzbicka⁶²: Niechby Jan wrócił!, Niechby jutro było ładnie!, Pada deszcz!, Boli!, Jakie to piękne! itp. Myślę, że ten punkt nie budzi wątpliwości, choć oczywiście jest problemem, czy takie ekspresje nie zawsze obliczone są na obecność Jakiegoś potencjalnego słuchacza. Jednakże, jak pokazywała Wierzbicka⁶³, ich ramą modalną jest ‘czuję, że...’, a nie ‘chcę, żebyś wiedział’, Jak np. przy Boli, jako odpowiedzi na pytanie lekarza, f Wreszcie ostatni typ to wypowiedzi poetyckie, przy których można mówić o funkcji kreatywnej języka. Celem tych wypowiedzi

K Wierzbicka, Problemy ekspresji. Ich miejsce w teorii semantycznej (w:) „Dociekania ■antyczne”, Wrocław 1969.

||<|dem.

51