DSC05442 (7)

Typy funkcji (intencji) wypowiedzi

przekaz informacji (£ komunikatywna w węższym sensie)

£ informacyjna opisowa

sprawcza

cek pozainformacyjne

konstatacje hipotezy przyjechał J. chyb* przyjechał

PI

£ informacyjna oceniająco-postuia tywna powinien (byty pojechać

£ nakłaniająca (impresywna) nacisk na odb.

f- ekspresywna, £ kreatywna (wyraz emocji, (tworzenie woli i sądów) dzieła sztuki, £9]    tworzenie wizji

świata)

[10]

aa mocy konwencji społecznej: Obiecuję Dziękuję Witam [4]

w celu wywołania działań

w celu wpływania na stan mentalny odbiorcy

ludowe rytuały, np. klątwa

akty

sakramentalne

pytania

[5]

dyrektywy

[6]

[3]

działanie na świadomość (perswazja)

m

działanie bez świadomości odbiorcy (manipulacja) [8]

Rys. 11.

54

magia ludowa (zamawianie, klątwy itp.) od aktów sakralnych (na mocy pewnych konwencji); należą tu wszelkie akty perfonnatywne opisane przez Austina i Searle’a (obietnice, pr7*pra«y»m> akty prawne itp.).

Łączy tę grupę [4] z poprzednią [3] fakt sprawczoid; wypowiedź: Obiecuję, nie jest tylko informacją, ale i stwarzaniem zobowiązania, dzieli natomiast to, że niezbędny jest odbiorca, przekaz treści, podczas gdy w tekstach sakralnych odbiorca nie jest konieczny (chyba że jako odbiorcę uznać siły nadprzyrodzone). Interpretacja semi o tyczna tekstów sakralnych jest szczególnie złożona (po r. uwagi poniżej).

Funkcja nakłaniająca (impresywna, konatywna), angażująca sunie odbiorcę, jest bardzo zróżnicowana. Nacisk na odbiorcę może mieć na celu: 1° wywołanie działania słownego (pytania) lub innego (dyrektywy: rozkazy, groźby, prośby itp.), a także 2 wpłynięcie w pewien sposób na odbiorcę, przede wszystkim na jego stan mentalny przez perswazję (rady i innego typu wypowiedzi przede wszystkim wartościujące), bądź też przez działanie unikające jawnego przekonywania. [...]

Wypowiedzi o funkcji ekspresywnęj nie są zorientowane na odbiorcę, nie chodzi w nich ani o poinformowanie kogokolwiek, ter o wpłynięcie na odbiorcę, jest to czysta ekspresja woli, emocji i sądów. Oczywiście, jak wiemy, owa „czystość” ma charakter idealny, tza. w praktyce nadawca liczy się w pewien sposób z obecnością odbiorcy. Wypowiedzi te mają charakterystyczne formy językowe, przede wszystkim intonacyjne. Pisała o nich Wierzbicka⁶²: Niechby Jan wrócS!, Niechby jutro było ładnie!, Pada deszcz!, Bob!, Jakże to piękne! itp. Myślę, że ten punkt nie budzi wątpliwości, choć oczywiście jest problemem, czy takie ekspresje nie zawsze obliczone są na obecność jakiegoś potencjalnego słuchacza. Jednakże, jak pokazywała Wierzbicka⁶³, ich ramą modalną jest ‘czuję, że...’, a nie ‘chce, żebyś wiedział'. jak np. przy Boli, jako odpowiedzi na pytanie lekarza.

Wreszcie ostatni typ to wypowiedzi poetyckie, przy których można mówić o funkcji kreatywnej języka. Celem tych wypowiedzi

⁶²    A. Wierzbicka, Problemy ekspresji. Ich miejsce w teorii semantycznej (w:) JDodekank semantyczne**, Wrocław 1969.

⁶³    Ibidem.