skanuj0029 (150)

108    Antropologia strukturalna

struktury, symetrycznej, ale odwracającej role płci. tzn. struktury, gdzie w grę wchodziłaby siostra, jej brat, jego żona i córka zrodzona z ich związku? Jest to możliwe, ale ta teoretyczna możliwość musi być natychmiast usunięta w oparciu o doświadczenie: w społeczeństwie ludzkim mężczyźni wymieniają kobiety między sobą, nie zaś kobiety mężczyzn. Należałoby zbadać, czy pewne kultury nie usiłowały urzeczywistnić swego rodzaju urojonego obrazu tej symetrycznej struktury; przypadki takie muszą jednak być rzadkie.

Dochodzimy teraz do bardziej poważnego zarzutu. Może bowiem być tak, że udało się nam tylko odwrócić problem. Tradycyjna socjologia próbowała uporczywie wytłumaczyć pochodzenie awunkulatu, my zaś pozbyliśmy się tych dociekań, traktując brata matki nie jako element zewnętrzny, lecz jako bezpośrednio dany składnik najprostszej struktury rodzinnej. C ) sprawia zatem, że nie spotykamy awunkulatu zawsze i wszędzie? Występuje on wprawdzie bardzo często, nie jest jednak zjawiskiem powszechnym. Na nic nie zdałoby się uniknięcie tłumaczenia przypadków, w których awunkulat występuje, gdybyśmy nie mogli poradzić sobie z tymi, gdzie go nie ma.

Zauważmy przede wszystkim, że system pokrewieństwa nie posiada jednakowej doniosłości we wszystkich kulturach. Niektórym dostarcza on zasady aktywnej, regulującej wszystkie stosunki społeczne lub większość z nich. W innych grupach, jak w naszym społeczeństwie, funkcja ta jest nieobecna lub bardzo zredukowana; w innych jeszcze, jak w społeczeństwach Indian z Równin, jest ona spełniana tylko częściowo. System pokrewieństwa jest pewnym językiem, nie jest to wszakże język uniwersalny i można przekładać nadeń inne środki wyrażania się i działania. Z punktu widzenia socjologa znaczy to, że określonej strukturze należy zawsze zadawać jedno pytanie wstępne: czy system jest systematyczny? Takie, na pierwszy rzut oka absurdalne pytanie byłoby nim istotnie, ale tylko w stosunku do języka, który jest w całej pełni systemem znaczeń; język nie może nie znaczyć, a całe jego istnienie polega na znaczeniu. Odpowiedź na to pytanie musi natomiast być poszukiwana z rosnącą ścisłością, w miarę jak oddalamy się od języka, aby rozpatrywać inne systemy, które również pretendują do znaczenia, ale których wartość znaczeniowa pozostaje cząstkowa, fragmentaryczna lub subiektywna: organizację społeczną, sztukę itd.

Ponadto interpretowaliśmy tu awunkulat jako cechę charakterystyczną struktury elementarnej. Ta struktura elementarna, wynikająca ze stosunków zachodzących między czterema członami, jest, naszym zdaniem, prawdziwym atomem pokrewieństw a.⁴² Żadne istnienie nie może być pomyślane ani dane poza fundamentalnymi wymogami swojej struktury; ów atom pokrewieństwa stanowi jedyny budulec, z którego wznoszone są bardziej złożone systemy. Istnieją bowiem systemy bardziej złożone, albo, by mówić ściślej, każdy system pokrewieństwa jest wypracowywany na podstawie tej struktury elementarnej, która jest powtarzana lub rozwijana przez włączanie do niej nowych składników. Trzeba więc uwzględniać dwa możliwe przypadki: ten, w którym rozważany system pokrewieństwa budowany jest przez proste zestawienie struktur elementarnych, co sprawia, że stosunek wujostwa pozostaje tam nieustannie dostrzegalny, oraz ten, w którym konstrukcyjna jedność systemu ma charakter bardziej złożony. W drugim z tych przypadków stosunek wujostwa, jakkolwiek obecny, może jednak być utajony w bardziej zróżnicowanym kontekście. Można np. pomyśleć sobie system, który bierze za punkt wyjścia strukturę elementarną, ale przyłącza do niej na prawo od wuja jego żonę, a na lewo od ojca jego siostrę, a następnie jej męża. Łatwo daje się wykazać, że rozwinięcie tego rodzaju prowadzi w następnym pokoleniu do równoległego rozdwojenia: trzeba wtedy odróżniać syna od córki, gdyż każde z nich połączone jest przez stosunek symetryczny i odwrotny z członami zajmującymi w strukturze inne pozycje peryferyjne (dominująca pozycja siostry wuja w Polinezji, południowoafrykańska nhlampsci i dzie-