skanuj0086 (24)

6. Wartości przyrodnicze Polski - stan, zagrożenia i ochrona 296

Rośliny

telomowe

Rośliny telomowe (osiowe, organowce, popularnie nazywane roślinami wyższymi) reprezentowane są w Polsce przez 3525 gatunków, wśród których najliczniejszą grupę stanowią okrytozalążkowe (2405), mchy (697) oraz wątrobowce (234). Tylko 4 gatunki należą do glewików, 52 do paprociowych, 23 do widłakowych i skrzypowych, 10 do nagozalążkowych.

Wątrobowce ■ Wątrobowce Marchantiophyta i glewiki Anthoceratophyta (wraz z mchami i glewiki liczone wcześniej do jednej gromady mszaków) są drobnymi roślinami wszystkich typów środowisk lądowych, rzadziej wodnych. Występują na glebach mineralnych lub organicznych, na nagich skałach i kamieniach, a także jako epifity na korze i liściach drzew, w potokach, strumieniach, jeziorach. Poszczególne gatunki są jednak wyraźnie stenotopowe, służą zatem jako czułe indykatory zmian warunków siedliskowych. Najwięcej, bo 140 gatunków, żyje w piętrze subalpejskim i alpejskim w górach, ok. 90 w lasach, a ok. 50 na torfowiskach (Klama 2003).

Bogactwo gatunkowe rodzimych wątrobowców stanowi ponad 51% bogactwa tej grupy roślin w Europie: na obszarze naszego kraju występuje niemal 64% rodzajów i 74% rodzin stwierdzonych we florze europejskiej, a także 8 gatunków endemicznych dla Europy: Bazzaniaflaccida, Fossombronia incurva, Fiullaniajragilifolia, Kurzia tńchoclados, Marsupella adusta, Metzgera simplex, Scapania hdwńca i S. scapanioides (Duell 1983; Schumacker i Martiny 1995). Przez terytorium Polski przebiegają granice zasięgów wielu gatunków, zwłaszcza wschodnia i południowo-wschodnia oraz północna. Na przykład, najdalej na północ wysunięte stanowisko w Europie ma na obszarze Polski jeden z najrzadszych u nas gatunków wątrobowców — ostro-czepek łuskowaty.

Wśród rodzimych gatunków wątrobowców nie ma wprawdzie endemitów, są natomiast liczne relikty glacjalne (np. jednoczepek Hookera), a nawet przeżytki z okresu paleogenu (trzeciorzędowe), np. zgiętolist Donna, mający jedyne stanowisko w Polsce w Dolinie Jarząbczej.

Wątrobowce, zwłaszcza epifityczne (porastające żywe rośliny) i epiksyliczne (porastające butwiejące drewno), są zagrożoną grupą roślin. Gatunki niegdyś pospolite stają się coraz rzadsze, według J. Szweykowskiego (1986), głównie z powodu antropogenicznej zmiany siedlisk: osuszania, eutrofizacji, zakwaszania, fragmenta-cji, ruderalizacji. Czerwona lista wątrobowców liczy 43 gatunki, tj. ok. 19% fldr|| wątrobowców Polski, przy czym aż 23 gatunki zagrożone są wymarciem. Warto dodać, że dopiero w 2004 roku wątrobowce zostały uwzględnione na liście gatunków prawnie chronionych w naszym kraju.

Mchy ■ Mchy Biyophyta występują we wszystkich typach środowisk na obszarze całego kraju. Są wśród nich gatunki naziemne, naskalne, wodne, epifityczne, epiksyliczne i koprofilne (żyjące na odchodach zwierząt). Wiele gatunków związanych jest z torfowiskami, przy czym niskie torfowiska węglanowe i torfowiska przejściowe