skanuj0088 (24)

6. Wartości przyrodnicze Polski - stan, zagrożenia i ochrona 298

Widłakowe    ■ Widłakowe Lycophytina, odgrywające dużą rolę w szacie roślinnej ery paleo-

zoicznej, są obecnie reprezentowane przez zaledwie kilka rodzajów i ok. tysiąca gatunków, głównie w strefie międzyzwrotnikowej. W Polsce żyje zaledwie 13 gatunków widłakowych z 6 rodzajów, m.in. dwa gatunki widliczek i dwa gatunki wodnych widłakowych — poryblinów; widliczka szwajcarska występuje w Polsce zaledwie na dwóch stanowiskach. Stanowią one 50% europejskiej flory widłakowych. Stosunkowo najliczniejsze są widłaki jednakozarodnikowe: widlicze, widłaczki, wrońce i widłaki z rodzaju Ljcopodium, zasiedlające bory, wysokogórskie murawy i torfowiska przejściowe. Wszystkie gatunki są reliktami wcześniejszych okresów geologicznych, wszystkie należą do roślin mniej lub bardziej zagrożonych i wszystkie podlegają w Polsce ochronie prawnej.

W ostatnich 20—30 latach skurczyły się zasięgi nawet bardzo pospolitych gatunków, np. widłaka jałowcowatego i widłaka goździstego. Głównym czynnikiem za* grażającym widłakowym jest antropogeniczne przekształcanie naturalnych siedlisk: wprowdzanie nasadzeń sosny i drzewiastych gatunków obcego pochodzenia w miejsce lasów naturalnych, osuszanie torfowisk, eutrofizacja leśnych siedlisk, a w przypadku poryblinów dewastacja i eutrofizacja jezior oligotroficznych. Jedynie świa-tłolubne gatunki górskie w piętrach regli giną z powodu zaniku pasterstwa, prowadzącego do sukcesji roślinności leśnej (M. Zając i A. Zając 2003).

Skrzypowe ■ Skrzypowe Sphenophytina, które podobnie jak widłakowe odgrywały znaczącą rolę w erze paleozoicznej, są obecnie reprezentowane zaledwie przez 15 gatunków należących do rodzaju skrzyp Equisetum. W Polsce żyje 10 gatunków skrzypów, w Europie 11 (M. Zając i A. Zając 2003). Występują one w zróżnicowanych środowiskach naturalnych i antropogenicznych: w lasach, szuwarach, nad brzegami rzek, na polach uprawnych, terenach ruderalnych i piaszczyskach śródlądowych. Żaden gatunek nie jest obecnie zagrożony, chociaż niektóre straciły wiele swoich wcześniejszych stanowisk, jak skrzyp polny, skrzyp błotny i skrzyp zimowy. Z kolei skrzyp pstry, stosunkowo rzadki na nadrzecznych siedliskach naturalnych, wykazuje tendencję do synantropizacji i wyraźnie zwiększa swój lokalny zasięg, pojawiając się na terenach budów, na betonowym gruzie lub kamienistych wysypiskach. Jest on gatunkiem prawnie chronionym, podobnie jak podgórski skrzyp olbrzymi, którego rozproszone stanowiska na niżu mogą być zagrożone.

Paprociowe ■ Paprociowe Pterophytina, przeżywające rozkwit w karbonie, są obecnie reprezentowane przez taksony ewolucyjnie młode. Ogólna ich liczba na świecie nie jest dokładnie znana, waha się od 8,5 do 10 tys. gatunków (214 rodzajów) występujących przede wszystkim w strefie przyrównikowej i międzyzwrotnikowej. W Europie żyje 120 gatunków paprociowych, natomiast w Polsce grupa tych roślin liczy 62 gatunki należące do 22 rodzajów z 5 podklas, jest więc pod względem taksonomicznym zróżnicowana. Trzy gatunki odkryto w ciągu ostatnich kilkunastu lat,