skanuj0096 (29)

200

nie zmieni w ich życiu. Autorka zadaje pytanie: Co robiliście przed więzieniem? - Nic. - A po? - To samo. A więc kraść i sprzedawać? - Jasne.

Podczas dyskusji w studiu telewizyjnym po emisji filmu powołano się na statystyki, które wskazują, że przestępczość po rewolucji 1989 roku wcale się nie zmniejszyła. W więzieniach nadal odbywa się prawdziwe szkolenie przestępców, bo więźniowie mają tam okazję, by wymieniać doświadczenia. Dokument pokazywał, że złodzieje różnych specjalności planują wspólne działania po wyjściu na wolność. Socjologowie biorący udział w rozmowie w studiu analizują te warstwy filmu, które będą ważne w kolejnych projektach realizowanych przez Fundację Film i Socjologia: przede wszystkim opis i analizę życia społecznego w różnych jego aspektach. Dysputa nad filmem Treśtikovej prowadzi ich do wniosku, że przełom polityczny nie byl w stanie naruszyć ustabilizowanych w ciągu kilkudziesięciu lat struktur, przypominających struktury wojskowe, w których podstawową rolę odgrywa autorytet, posłuszeństwo, podporządkowanie silniejszemu.

Helena Treśtikova kontynuuje w ramach Fundacji swoje cykle dokumentalne objęte wspólnym tytułem Rekni mi neco o sobe (Powiedz mi coś o sobie). O znaczeniu całego projektu świadczy między innymi fakt, że autorka otrzymała finanse na realizację cyklu na taśmie filmowej (16 milimetrów, którą przekopiowano na 35 milimetrów, aby wyświetlać następnie w kinach). Przez kilka lat śledziła losy młodych bohaterów: lekomanki Pavliny, przestępców Renego, Lad'i, Martina i Milana na których życiorysy miał wpływ pobyt w domach dziecka i zakładach poprawczych, gdzie trafili w drugiej połowie lat 80. W domach poprawczych bądź więzieniach zastał ich przełom polityczny. Na początku lat 90. próbują sobie radzić w nowej rzeczywistości, ale okazuje się to nadzwyczaj trudne. Dokumenty stawiają pytania, czy piętno komunistycznych domów dziecka jest aż tak silne, że ich wychowankowie już nigdy nie będą w stanie żyć normalnym życiem obywatela kraju, członka społeczeństwa. Rozważa się w nich, czy nowa rzeczywistość daje im jakieś szanse i czy w niej samej zaszły przekształcenia na tyle głębokie, w sensie zmian w funkcjonowaniu instytucji, systemu prawnego, by młody człowiek nie musiał się ciągle czuć ofiarą poprzedniego ustroju. Dokumenty podnoszą też istotną kwestię odpowiedzialności za własne losy.

Przypomnijmy, iż w każdym z filmów przyjęto inny pryzmat, przez który pokazuje się zarówno losy bohaterów jak i ich zależność od rozgrywających się wokół wydarzeń. Ta perspektywa - to jednocześnie jakiś ważny aspekt rzeczywistości kraju, który przeszedł doświadczenie komunizmu. W przypadku „Pavlfny" tym aspektem jest możliwość finansowej stabilizacji młodych ludzi w pierwszych latach kapitalizmu.

Sytuacja jest o tyle trudna, iż bohaterka nie może liczyć na rodzinę. W domu doświadczyła przede wszystkim przemocy i to był główny powód jej ucieczki w narkotyki - nałóg, z którego usiłuje się wydobyć. Autorka filmu próbuje przybliżyć widzowi ten rodzaj przyjemnego uczucia, jakie dziewczyna przeżywa pod wpływem narkotyku. Zbliżenie kamery ukazuje bezmierne szczęście w jej oczach; jest to doświadczenie „odlotu", jald próbował pokazać w swoim pierwszym amerykańskim filmie Taking Off (Odlot, 1971) Milos Forman.

Towarzyszymy Pavlinie od października 1989, kiedy wydawało się jeszcze, że reżim będzie trwał wiecznie, gdy nic nie zapowiadało zmian. Wiszące na ścianach więzienia gazetki ścienne i slogany pouczają: „Imperializm - nieprzyjacielem postępu". Wydarzenia następują jednak po sobie w błyskawicznym tempie. W ciągu miesiąca, który Pavlina spędza w więzieniu, na ścianach pojawia się hasło: „Havel - prezydentem". Nowa władza ogłasza amnestię, ale czy więźniowie będą mogli ją wykorzystać? Wątpi w to zarówno bohaterka jak i autorka filmu. W ścieżce dźwiękowej pojawiają się ponure akordy zwiastujące klęskę. Jedyną bowiem praktyczną umiejętnością wyniesioną z więzienia jest biegłość w produkowaniu narkotyków. Dla dziewczyny i jej narzeczonego to najbardziej opłacalny sposób zarabiania na życie. W dobie wysokiej i stale rosnącej koniunktury żaden Homo Oeconomicus nie zgłosiłby wątpliwości natury etycznej - tutaj decydują prawa rynku. Roman, towarzysz życia Pavliny, chciałby pracować w fabryce, ale tam właśnie zwalniają ludzi. Opowiada o tym, spacerując obok zdewastowanych fabrycznych obiektów. Matka Romana twierdzi, że społeczeństwo powinno w tej sytuacji zachować się inaczej, powinno dać młodym szansę. Sposób rozumowania wyniesiony z poprzedniego systemu odzwierciedla w tym wypadku przekonanie, że jednostce coś się od społeczeństwa należy, że bierze ono na siebie jakąś odpowiedzialność za pojedyncze losy. W tym, co mówi w filmie matka Romana, kryje się także nadzieja na ukształtowanie nowego systemu społecznego, nie tylko ekonomicznego. Pavlfna z kolei posługuje się głównie kategoriami „my" i „oni": Oni nam tylko pomogą dostać się z powrotem do więzienia, interesują się, gdy jest przestępstwo.

W życiu bohaterów pojawia się szansa na wydobycie się z nałogów i depresji. Gdy rodzi się im dziecko, znajdują wreszcie motywację do działania. Reżyserka ukazuje, jaką ewolucję przechodzi w tym czasie Pavlina - widzimy wielką dojrzałość i odpowiedzialność dziewczyny, która będąc zatroskaną matką nie pomyśli nawet, by sięgnąć po narkotyki. Nie ma powodu, by brać - powtarza. I właśnie wtedy fabryka, w której pracuje Roman zaczyna zwalniać pracowników. Rodzina zostaje bez