skanuj0108 (20)

6. Wartości przyrodnicze Polski - stan, zagrożenia i ochrona 318

4) zespół palusznika nitkowatego Digitarietum ischaemi na najuboższych, bardzo kwaśnych, suchych i stosunkowo ciepłych glebach piaszczystych w zachodniej, śród- i kowej i północnej Polsce.

Niestety, wiele zbiorowisk segetalnych traci gatunki swoiste, wskutek czego obecnie z reguły spotyka się zbiorowiska zubożałe, kadłubowe, wykształcone fragmen- • tarycznie, zbudowane przede wszystkim z gatunków wszędobylskich.

Agrocenozy, dzięki towarzyszącym im wielogatunkowym zbiorowiskom roślin segetalnych, są niezwykle pięknym elementem krajobrazu polskiej wsi, zwłaszcza że barwy pól uprawianych metodami tradycyjnymi zmieniają się w zależności od pory roku i rodzaju uprawy. Na przykład, wiosną i latem koloryt polom zbóż nadają maki: najwcześniej kwitnący mak piaskowy, później znacznie okazalsze — mak polny i mak wątpliwy, a latem także łany chabra bławatka. Z żółtą barwą upraw rzepaku kontrastuje biało kwitnąca maruna, a monotonną zieleń liści ziemniaka ubarwiają różowe kwiaty jasnoty różowej i błękitne prze-tacznika lśniącego.

Pochodzenie rodzimych gatunków roślin segetalnych

Zagrożenia

wartości

przyrodniczych

terenów

wiejskich

Typowe chwasty polne należą do ok. 200 gatunków, stanowią zatem istotny składnik naszej flory. Dominują archeofity, przybyłe na ziemie obecnej Polski stosunkowo dawno, przed końcem XV wieku, przy czym najstarsze, znane już z neolitu (na ziemiach polskich przypadał on na lata 4200—1700 p.n.e.), to chwasty zbożowe: kąkol polny, stokłosa żytnia, chaber bławatek, nawrot polny, rdest powojowy (rdestówka), gorczyca polna oraz owies głuchy, który był dawniej rośliną uprawną. Wczesny okres żelaza (750—400 p.n.e.) to czas wkraczania kurzyśladu polnego, włośnicy sinej i zielonej oraz tobołków polnych, a w okresie rzymskim (0—400 n.e.) przywędrowała chwastnica jednostronna.

Współczesne archeofity pochodzą z rozmaitych stron. Na przykład, rodowód śródziemnomorski mają: wyka kosmata, rumian polny, chaber bławatek, czerwiec roczny, sporek polny, kąkol polny, rumianek pospolity; śródziemnomorsko-atlan-tycki: gorczyca polna, wyka drobnokwiatowa, starzec zwyczajny i mlecz warzywny; irano-turański: bodziszek drobny, ślaz zaniedbany, stulica psia, tobołki polne oraz owies głuchy; śródziemnomorsko-irano-turański: jasnota różowa, nawrot polny, niezapominajka polna oraz maki (wątpliwy, polny i piaskowy); pontyjsko-pannoński: ostróżeczka polna, a południowo-wschodnioazjatycki: kurzyślad polny, palusznik krwawy, chwastnica jednostronna i włośnica sina.

Te piękne rośliny stopniowo giną. Na europejskiej czerwonej liście roślin, a także na listach krajowych i regionalnych gatunki chwastów stanowią jedną z grup najsilniej zagrożonych wyginięciem. Zagrożenie to dotyczy większości archeofitów związanych z tradycyjną gospodarką rolną. Niektóre już wyginęły, jak rosnący w uprawach lnu lnicznik właściwy, inne są na krawędzi wymarcia, np. kanianka lnowa. W szybkim tempie wycofują się ciepłolubne chwasty z gleb rędzinowych, m.in. miłek letni i miłek szkarłatny. Na regionalnych listach gatunków zagrożonych znalazły się także do niedawna pospolite kąkol i ostróżeczka polna.