14452 skanuj0104 (20)

6. Wartości przyrodnicze Polski - stan, zagrożenia i ochrona

314 zmienności genetycznej naturalnych populacji roślinnych wiąże się z wprowadzeniem do badań technik biologii molekularnej, jednak na ich wyniki trzeba będzie jeszcze poczekać.

Przyczyny

spadku

różnorodności

genetycznej

roślin

Przodkowie

roślin

użytkowych

Mimo słabego rozpoznania różnorodności genetycznej dziko żyjących gatunków roślin nie ulega wątpliwości, że w ciągu ostatnich stu lat jej poziom znacznie się obniżył. Wiele gatunków wyginęło, a wraz z nimi ich niepowtarzalne genotypy. Wiele innych gatunków utraciło istotną część swoich stanowisk, trwając jedynie na swoistych wyspach. Część naturalnej różnorodności genetycznej roślin dziko żyjących świadomie eliminowano, np. chroniąc na plantacjach drzew leśnych jedynie osobniki lub populacje o cechach pożądanych z gospodarczego punktu widzenia albo eliminując z pól gatunki roślin segetalnych.

Duża część genowych zasobów roślin mieści się w populacjach gatunków uprawnych, ocenianych pod względem zróżnicowania genetycznego na podstawie liczby rejestrowanych odmian (Podyma 2003). Na przykład, w rejestrze pochodzącym z 2001 roku widnieje 956 odmian roślin uprawnych, z których tylko ok. 30% pochodzi spoza naszego kraju. Jak z tego wynika, dzięki rozdrobnionej gospodarce rolnej do dziś przetrwało wiele miejscowych, starych odmian zbóż, warzyw, roślin pastewnych i drzew owocowych, wśród których są także odmiany o charakterze reliktowym (lnicznik siewny, oleista odmiana rzodkwi zwyczajnej czy proso zwyczajne), zwłaszcza w południowej i wschodniej części kraju: w regionie Beskidów, Tatr i Pogórza, a także na Podlasiu i w Kotlinie Sandomierskiej. Ich przetrwanie wraz z towarzyszącymi gatunkami chwastów ma istotne znaczenie dla ochrony rodzimych zasobów genowych.

liczba rodzimych gatunków dziko żyjących roślin, które są przodkami roślin użytkowych, jest niewielka, a przodkowie podstawowych roślin uprawnych już nie występują, chociaż rośliny pastewne (trawy, rośliny motylkowate) zostały w dużym stopniu wyselekcjonowane bezpośrednio z ekotypów rosnących na terytorium kraju. Na obszarze Polski można jednak spotkać przodków niektórych gatunków drzew owocowych z rodzajów jabłoń Malus i śliwa Prunus oraz warzyw z rodzaju sałata Lactuca czy marchew Daucus. Duża część zmienności dziko żyjących roślin w Polsce nigdy nie była wykorzystana w hodowli roślin użytkowych, choć taki potencjał tkwi w miejscowych populacjach traw z rodzaju Alopecurus i Bromus, roślin motylkowatych, jak cieciorka pstra, lucerna nerkowata, lucerna sierpowata, przelot pospolity, koniczyna pogięta, koniczyna rozdęta lub pięknie kwitnących krzewów i bylin, np. różanecznika żółtego, cebulicy dwulistnej, śnieżycy wiosennej w odmianie karpackiej, smotrawie okazałej czy złocieniu Zawadzkiego. Do upraw powinno się także wykorzystać wiele rodzimych lub od dawna zadomowionych gatunków roślin leczniczych, zwłaszcza że niektóre, m.in. czosnek wężowy lub kosaciec syberyjski, zagrożone są wyginięciem. W celu zachowania różnorodności genetycznej roślin użytkowych tworzy się banki genów w instytutach naukowych i ogrodach botanicznych (Podyma, Święcicki, Kodińska 1995; Podyma 1997; zob. także rozdz. 10 i 11).