30685 skanuj0106 (20)

6. Wartości przyrodnicze Polski - stan, zagrożenia i ochrona

316

Zmiany

struktury

użytkowania

gruntów

Żródta

przyrodniczego

bogactwa

terenów

wiejskich

6.8. Przyroda terenów wiejskich

Położenie Polski w pasie wielkich równin europejskich w znacznym stopniu wpłynęło na sposób użytkowania ziemi. Przeważający typ krajobrazu naturalnego, jakim są równiny i obszary pagórkowate, mimo nie najlepszych gleb sprawił, że znaczne obszary kraju nadawały się do produkcji rolnej, a powierzchnia użytków rolnych zwiększała się aż do wybuchu II wojny światowej. W okresie powojennym udział użytków rolnych w strukturze użytkowania gruntów systematycznie malał z 65,6% w 1946 roku do 50,9% w 2006 roku, niemniej nadal stanowią one ponad połowę obszaru Polski i mają duże walory krajobrazowe oraz istotne znaczenie w utrzymaniu różnorodności biologicznej i ochronie zasobów genowych rodzimej flory i fauny.

Obecnie wśród użytków rolnych największą powierzchnię w skali kraju zajmują grunty rolne (73,3%), kilkakrotnie mniejszą łąki (12,3%) i pastwiska (8,8%), a znikomą sady (1,6%), stawy i rowy (1,1%) oraz grunty zabudowane (2,9%). Strukturę użytkowania gruntów charakteryzuje jednak duża zmienność regionalna. Na przykład, w województwie podkarpackim pastwiska pokrywają aż 15,6% powierzchni użytków rolnych, a w wielkopolskim zaledwie 4,6%, z kolei udział sadów w województwie mazowieckim wynosi 3,3%, natomiast w dolnośląskim zaledwie 0,6% (GUS 2006). W poszczególnych regionach obserwuje się także duże różnice pod względem skali przekształceń użytków rolnych na cele niezwiązane z rolnictwem: w 2004 roku aż 23,2% ogólnej powierzchni gruntów rolnych w Polsce przeznaczonych na cele nierolnicze przypadło na województwo zachodniopomorskie (głównie pod budownictwo osiedlowe), podczas gdy na kujawsko-pomorskie zaledwie 1%.

Krajobrazy rolnicze w Polsce są bardziej zróżnicowane niż w innych krajach europejskich, z czym także wiąże się ich większa różnorodność biologiczna — pomimo zniszczeń spowodowanych głównie osuszaniem gruntów i chemizacją rolnictwa, forsowanych zwłaszcza w latach 1970—1990 (Chmielewski i Węgorek 2003). Do najistotniejszych składników modelu gospodarki rolnej w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, korzystnego z punktu widzenia zachowania swoistych dla agroce-noz gatunków i elementów krajobrazu, już dawno wyeliminowanych w innych częściach kontynentu, należały:

■    przestrzenna struktura gruntów, charakteryzująca się drobnopowierzchniową mozaiką pól, łąk, pastwisk i sadów, zwłaszcza zaś obecnością miedz, pasów lub kęp śródpolnych zadrzewień i zakrzewień, śródpolnych oczek wodnych, niewielkich torfowisk i bagien, skarp lessowych i wychodni kredowych, wydm i piasz-czysk oraz innych siedlisk marginalnych z ich swoistą, niekiedy unikatową florą i fauną;

■    stosowanie niskich, w porównaniu z wieloma innymi krajami Europy, dawek nawozów mineralnych oraz chemicznych środków ochrony roślin. Ilość stosowanych nawozów w skali całego kraju nadal zresztą maleje, niestety, nieznacznie rośnie