SNB13861

dostrzegane zapotrzebowanie na polepszanie jakościowo-ilościowych parametrów tych form opieki, począwszy od naturalnej rodzinnej. które zaistniały mocą kreatywności pierwszego rodzaju (obiektywnej). Zmierzając zatem do sformułowania uściślonej odpowiedzi na postawione wyżej pytanie, czym jest forma opieki w ogóle można — w związku z powyższym — przyjąć następujące założenia stwierdzające, że zaistniała w sposób naturalny lub wytworzona obiektywnymi wymaganiami forma opieki jest:

—    określoną, wyodrębniającą się w dziedzinie działalności opiekuńczej cało-ścią strukturalno-funkcjonalną;

—    modułem niezmiennych? podstawowych treści i funkcji opieki (niezmienniki);

—    ze względu na swe wielorakie swoistości dotyczące kształtów zewnętrznych, struktury, funkcji, materialno-organiżacyjnych i prawnych podstaw — układem specyficznym, istotnie odmiennym od innych;

— wytworem obiektywnego zapotrzebowania społecznego i prawidłowości sprawowania opieki.

Założenia te można równocześnie traktować jako cechy konstytuty wne pojęcia „forma opieki” (międzyludzkiej) w znaczeniu obiektywnym. Uwzględniając je w całości można powiedzieć, że forma opieki jest całościowym, zobiektywizowanym układem opieki, zawierającym treści i funkcje podstawowe, niezmienne oraz treści, funkcje, materialno-organizacyjno-prawne podstawy i kształty zewnętrzne, specyficzne.

Pomijając zaś rodzaj czynnika kreatywnego formy opieki (naturalny, obiektywny, subiektywny) można najogólniej formę opieki określić tak jak wyżej, jedynie z pominięciem wyrażenia-cechy „zobiektywizowany”. Tak zatem pojmowana forma opieki jest całościowym układem opieki, zawierającym treści i funkcje podstawowe, niezmienne oraz treści, funkcje, materiaJno-organizacyjno-pra-wne podstawy i kształty zewnętrzne specyficzne.

Obie te definicje dają nie tylko odpowiedź na pierwsze pytanie, czym jest forma opieki. ale także przez to samo wskazują poprzez cechy konstytutywne tego pojęcia na podstawowe kryteria identyfikacyjne takiej formy. Jest to więc także odpowiedź na pierwszą część pytania drugiego. Natomiast odpowiedź na drugą część tego pytania, jak te formy klasyfikować i systematyzować, wypada poprzedzić bliższym określeniem podstawowych elementów struktury formy opieki i zachodzących między nimi relacji.

63. Rozróżnienie terminów: „forma”, „formalny”, instytucjonalny”

Rozróżnienie tych terminów jest niezbędne przede wszystkim ze względu na ozłączne, klarowne operowanie nimi w analitycznym opisie formy opieki. KIu-em do tego jest znaczenie w tym kontekście tego ostatniego terminu „instytucja”

..instytucjonalny". W szerokim (zwłaszcza socjologicznym) rozumieniu instytucjami są wszelkie trwale elementy, układy (mające atrybuty wartościowości) życia społecznego takie jak: małżeństwo, rodzina, kuratela, lewirat, dom dziecka, przedszkole, adopcja, rodzina zastępcza itd. Tak więc bez dalszego dowodzenia można przyjąć, że instytucjami w szerokim znaczeniu są wszelkie ..rodzinne” formy opieki nad dzieckiem, począwszy od opieki w naturalnej rodzinie oraz formy tworzone celowo (wtórnie) a więc formalnie.

Zatem „instytucjonalność” nie jest cechą różnicującą interesujących nas tu form. Natomiast takimi cechami są. z jednej strony, ich nieformalność (pierwo-tność, naturalność), a z drugiej, przeciwnie, formalność (wtórność).

Nie oznacza to bynajmniej realnej dwubiegunowości podziału tych form opieki wg kryterium „formalna-nieformalna” w kontekście kompensacji owego sieroctwa, bowiem we współczesnej rzeczywistości społecznej, a w tym dość powszechnej świadomości pożądanych standardów „rodzinności" opieki trudno doszukiwać się „czystych" form i uzyskiwać pełną rozłączność ich podziału. Stąd też można

—    zgodnie z faktycznym stanem rzeczy — przyjąć wstępnie następujące zróżnicowanie form opieki nad dzieckiem w naszym kraju:

—    nieformalna lub quasi nieformalna (pierwotna, naturalna) w rodzinie naturalnej: pełnej, niepełnej, dwupokoleniowej, trzypokoleniowej, zrekonstruowanej oraz adopcyjnej;

—    nieformalno-formalna (wtórna) — rodzina zastępcza, rodzina kontraktowa;

—    pograniczna — rodzinny dom dziecka;

—    formalna — dom dziecka (państwowy, samorządowy, „społeczny”).

Równocześnie w granicach tego podziału nietrudno dopatrzyć się w nieformalnej formie opieki elementów formalnych (wnoszonych do jej struktury przez Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz zapisy Urzędu Stanu Cywilnego w postaci dotyczących jej funkcjonow'ania norm i ustaleń). Natomiast w formalnej formie opieki występują często, przeciwne, elementy charakterystyczne dla formy nieformalnej (jest i może być tak w każdym domu dziecka urzeczywistniającym założenia jego model u-wzorca¹ lub tzw. system rodzinkowy).

Zastosowane wyżej — podobnie brzmiące o zupełnie różnym znaczeniu

—    terminy: „forma” (opieki), „formalna”, „nieformalna”, pomijając tu ich synonimy, wymagają — dla niezbędnej jednoznaczności — definicyjnego określenia. Tak więc, forma opieki (zupełna) to całościowy układ opieki zawierający treści i funkcje podstawowe, inwariancyjne, treści, funkcje, materialno-organiza-cyjno-prawne podstawy oraz kształty zewnętrzne-specyficzne. Natomiast termin „formalna(y)” jako cecha rzeczy przysługuje między innymi określonym

1

Por. Z. Dąbrowski. Podstawowe wyznaczniki, założenia i elementy modelu- wzorca domu dziecka. [W:] Węzłowe problemy opieki i wychowania w domu dziecka, Olsztyn 1997.