SNB13904

udaremnione. Nie jest to związek specyficzny tylko dla opieki i wychowania, j istota i sens tkwią w spełnianiu koniecznego warunku dla dalszej, vvy^5^J działalności, tym bardziej że opieka jako działalność pierwotna wobec wychów*? i bardziej podstawowa musi je odpowiednio wyprzedzać. Na ten rodzaj zw^i, zwracają uwagę chyba wszyscy wypowiadający się na temat stosunku opiej^ -wychowanie. Należy wszelako wspomnieć, że uwarunkowania te nie n^. charakteru prostej i bezwzględnej zależności. Przekonują o tym liczne przykład-z życia, świadczące o częstym braku korelacji nawet między bardzo dobjy^ warunkami życia i zaspokojonymi potrzebami biologicznymi a możliwościami przebiegiem i rezultatami wychowania. Tak więc związek ten polega na wa% kowaniu wychowania określonym stanem zaspokajania potrzeb pierwotnych, pod. stawowych podopiecznych-wychowanków.

10.5.3. Zaspokajanie psychospołecznych potrzeb podopiecznych warunkujące wychowanie

Osobnego przedstawienia wymagają powiązania występujące między stanem zaspokojenia potrzeb wyższych a wychowaniem. O ile bowiem wskazane poprzednio zależności są dostrzegalne, oczywiste i dość powszechnie uświadamiane, o tyk tu mamy do czynienia z nową jakością zależności ową, której poznanie i wykorzystanie w pracy opiekuńczo-wychowawczej jest jeszcze wciąż w dużej mierze w sferze postulatów. Ustalając zależność wychowania od stanu zaspokojenia psychospołecznych i kulturowych potrzeb podopiecznych wskazujemy równocześnie, że obejmuje ona pośrednio również działalność służącą zaspokajaniu tych potrzeb — opiekę, ponieważ od niej zależy ich określony stan zaspokojenia.

Ogólnie mówiąc, związek tego rodzaju polega na uwarunkowaniu wychowania określonym stanem zaspokojenia wyższych potrzeb podopiecznych. Jest to zależność między możliwością, przebiegiem i efektami oddziaływania wychowawczego a działalnością określającą stan zaspokojenia potrzeb podopiecznych. Do takich stanów zaliczyć możemy poczucie zagrożenia, dodatniej perspektywy, braku akceptacji i uznania ze strony osób znaczących, beznadziejności, krzywdy, niesprawiedliwości, że jest się kochanym, obojętnym lub odtrąconym, poniżanym, zadowolonym, pewnym siebie.

Na ogół wychowanie przebiega źle i nie udaje się, gdy tego typu potrzeb) podopiecznych-wychowanków nie są dostatecznie zaspokojone. Możliwości jego wzrastają pod wieloma względami w miarę jak stan ten nabiera wartości dodatnich. Tego rodzaju związek potwierdza de facto wielostronnie teoria wychowania, jako zależność procesu wychowania od stanu motywacyjnego i postaw emocjonalnych wychowanków³³.

²⁰ Mam tu przede wszystkim na myśli prace H. Muszyńskiego z zakresu teorii wychowania om Z. Zaborowskiego. Stosunki międzyludzkie a wychowanie, Warszawa 1972.

Jednakże o jego istnieniu de iure literatura pedagogiczna, jak dotychczas, mówi bardzo mało. Uogólniając te dwa związki można powiedzieć, iż polegają one na warunkowaniu wychowania określonym stanem opieki.

10.5.4.    Niezamierzone funkcje osobotwórcze sprawowanej opieki

Poprzednie dwa rodzaje związków polegały na warunkowaniu wychowania przez dwa zakresy opieki. Okazuje się również, że opieka jako taka może analogicznie jak inne rodzaje działalności, np. praca — generować pozaintencjonal-nie, a zależnie od jej merytorycznych walorów, określone skutki osobotwórcze. W tym też sensie opieka wiąże się z wychowaniem przez swe niezamierzone implikacje wartości społeczno-kulturowych.

Takiej, pozbawionej intencji wychowawczej, opieki jest niemało, zwłaszcza w rodzinie. Wystarczy wspomnieć o znanym powszechnie zjawisku tzw. ślepej miłości rodzicielskiej i związanej z nią nadmiernej opiece, pociągającej za sobą na ogół negatywne skutki wychowawcze.

Można oczywiście znaleźć liczne potwierdzenia niezamierzonych skutków osobotwórczych opieki. Określony charakter tych skutków zależy więc nie od celowych zabiegów i manipulacji wychowawczych, lecz — ogólnie mówiąc — od jakości i poprawności merytorycznej opieki. Tutaj też może się rodzić wątpliwość, czy i na ile nazwać można skutkami wychowawczymi zmiany w podopiecznym--wychowanku nie będące rezultatem świadomej akcji wychowawczej. Nie rozstrzygając związanej z kłopotami i wątpliwościami terminologicznymi kwestii, można zasadnie stwierdzić, że opieka poprzez swoje niezamierzone, o charakterze osobotwórczym i w tym sensie wychowawczym, skutki niejako wchodzi w pewnym stopniu w zakres szeroko pojętego wychowania²¹.

10.5.5.    Niezamierzone funkcje opiekuńcze wychowania

Istotny związek między opieką a wychowaniem dokonuje się również poprzez obiektywne, pozaintencjonalne skutki pewnych zakresów i form działalności wychowawczej.

Działalność ta bowiem, w różnych swych wymiarach, najczęściej wchodzi z natury rzeczy w związek przyczynowo-skutkowy z zaspokojeniem ponadpod-miotowych potrzeb wychowanków lub zaspokaja je wprost²². Jest to zatem sytuacja

²¹    Licząc się z tymi wątpliwościami można przyjąć, że niezamierzone, osobowościowe skutki opieki — to socjalizacja i stanąć na stanowisku pośredniego związku między opieką a wychowaniem, poprzez skutki, funkcje socjalizacyjne.

²²    Dotyczy to takiej działalności wychowawczej, o której można powiedzieć, że jest sama w sobie atrakcyjna, interesująca, dająca zadowolenie i możność „wyżycia się*’, ale też taka. która nuży. męczy, niesie niezadowolenie, napięcia i konflikty, zagrożenie, poczucie niesprawiedliwości i krzywdy. Należy