SNB13905

odwrotna, ale specyficzna, w stosunku do niezamierzonych skutków wy_c}, czych opieki. Podstawowymi warunkami aktualizacji tego związku są wszystkim:

—    zbieżność celów określonej działalności wychowawczej w różnych kresach, a zwłaszcza celów instytucji wychowawczych z ponadpodmiotowT potrzebami i interesem życiowym wychowanków;

—    zgodność z tymi potrzebami przebiegu, struktury tej działalności, a więc treści, form, metod oraz tworzących się na tym tle stosunków interpersonalnym

—    określone, bezpośrednie lub pośrednie, aktualne lub widoczne w persp_cj tywie skutki opiekuńcze tej działalności w stosunku do wychowanków.

Wynika stąd potrzeba doszukiwania się wartości opiekuńczych w tych trzą, płaszczyznach, tym bardziej że zachodzą między nimi często daleko idą* rozbieżności. Decydujące znaczenie dla takich czy innych skutków opiekuńczyc: ma przebieg działania i jego obiektywne rezultaty. Często w wielu przedsięwzięciach wychowawczych, zawierających cele formalne, zbieżne z potrzebami wychowanków, nie można doszukać się pozytywnych wartości opiekuńczych w trakcie ich realizacji lub skutkach. Nierzadko też takie wartości istnieją tylu w procesie działania, a nie ma ich w skutkach, albo odwrotnie. Można też czasami wskazać na taką działalność wychowawczą, która w swej całości funkcjonalnej nic zawiera dodatnich wartości opiekuńczych, a raczej ujemne. Tak więc niezależnie od naszych intencji wychowanie implikuje bardzo często, chociaż z pewnością nic zawsze, dodatnie czy ujemne skutki opiekuńcze w stosunku do wychowanki i poprzez to wiąże się obiektywnie z opieką, zajmującą się zaspokajaniem ponadpodmiotowych potrzeb podopiecznych.

10.5.6. Związek przeciwieństw w treściach oraz funkcjach opieki i wychowania

Jest to szczególny, obiektywnie zdeterminowany związek między tymi dziedzinami. mający wszelkie cechy dialektycznych przeciwieństw, prowadzących do powstania nowych jakości. Wynika on tak ze standardów i funkcji opieki, jak i standardów i funkcji wychowania. Polega zaś na tym, że normalny proces opiekuńczy, obejmujący przede wszystkim dzieci i młodzież, stopniowo redukuje się, modyfikuje i zanika pod istotnym wpływem wychowania, które usamodzielniając życiowo podopiecznych powoduje w pewnym zakresie zbędność, a nawei szkodliwość opieki. Z kolei normalna, merytorycznie poprawna opieka, dzięki

również brać pod uwagę, w jakim zakresie i stopniu wychowanie służy „globalnemu” interesowi życiowemu wychowanka, np. szkoła, która nie przygotuje ucznia do pomyślnego przejścia na po żądane wyższe szczeble kształcenia, czy podjęcia wybranego zawodu, to tym samym powoduje ujemne skuto opiekuńcze.    H

zaspokajaniu różnorodnych potrzeb podopiecznych i wpływaniu tą drogą w zasadniczym stopniu na ich wszechstronny rozwój, ogromnie ułatwia, wspomaga i „uefektywnia” wychowanie, które zwrotnie przyspiesza proces redukcyjno--modyfikacyjny opieki.

Opieka niedostateczna poprzez swój ograniczony, niepełny i ubogi proces ogromnie utrudnia i pozbawia wychowanie skuteczności oraz zmusza do kompensacji negatywnych skutków jej własnego niedostatku. Również negatywny wpływ na wychowanie poprzez hamowanie procesu usamodzielniania się podopiecznych ma opieka niewłaściwa, zbędna, to jest: nadmiernie chroniąca, nadmiernie ograniczająca, sprawowana wbrew nieistniejącym potrzebom ponadpodmioiowym.

Wychowanie niedostateczne wpływa z kolei niekorzystnie na przebieg i skutki opieki poprzez utrudnianie jej przebiegu, pomniejszanie efektów, a jednocześnie rozszerzanie jej zakresu i zahamowanie tendencji redukcyjnej, co zwrotnie pogłębia niedostatek wychowania. Można zatem te współzależności określić łącznie jako związek przeciwnych tendencji w procesie opieki i wychowania, wynikających nie tyle ze swoistości, ile ze standardów realizacyjnych i funkcji jednej i drugiej dziedziny działalności.

Pełniejszemu sprecyzowaniu „związku przeciwieństw" posłużyć może przykładowe zestawienie najbardziej znaczących treści tych tendencji*.

OPIEKA    WYCHOWANIE

nadmierna, nadmiernie chroniąca, -pomniejszone możliwości i efekty,

wpływ ujemny.

racjonalnie ograniczona, redukująca się

zwiększone możliwości i efekty, wpływ dodatni.

dotkliwe i nieusprawiedliwione -zwiększone zadania, zwłaszcza kom-

niedostatki    pensacyjne i resocjalizacyjne

zmniejszony zakres i stopień,    - wzmożone działania usamodzielniające.

alłoceniryzm, „walka o dziecko", -«s- jednostronność socjocentryczna i walka

o urzeczywistnianie wartości społeczno--moralnych.

zwiększony zakres i stopień    - niedostatki i błędy.

Ryc. 30. Współzależności opieki i wychowania

Są to oczywiście tendencje przejawiające się w szeroko pojętej rzeczywistości opiekuńczo-wychowawczej, takiej, jaką ona realnie jest. W jej postulowanym, zoptymalizowanym kształcie pozostałyby tylko niektóre z tych tendencji. Musimy wszakże pamiętać, że realnie można liczyć tylko na określone zbliżenie się do takiego kształtu i że nawet przy założeniu jego osiągnięcia istota tych przeciwieństw utrzymuje się.