SNC03830

15.4. Zmiany insolacji na półkuli północnej w ciągu ostatnich 250 tys. lat; 1 - anomalie natężenia promie*

I    słonecznego latem na 80*N, 2 - na 65"N, 3 - na 10°N (odchylenia względem wartości z 1950 r.)

(wg Lockwooda)

i intensywniejszego parowania, a następnie akumulację śniegu i lodu wskutek wystąpie-i „ja chłodniejszych sezonów letnich. Właśnie wtedy miały miejsce fazy maksymalnego I rozwoju ostatniego zlodowacenia.

Do zewnętrznych czynników zmienności klimatu zalicza się oddziaływanie sil pływowych, pod wpływem grawitacyjnego przyciągania mas oceanicznych i atmosfery przez Księżyc i Słońce. Pionowa składowa tych sił jest niewielka i sięga zaledwie około 1/7 000 000 ziemskiej siły ciężkości. Stają się one jednak znaczące, gdy rośnie odległość zenitalna Księżyca (Słońca) i pojawia się składowa pozioma sił pływowych, osiągająca maksimum przy odległości zenitalnej 45°. Podczas pełni i nowiu siły pływowe Księżyca i Słońca co 29,53 dnia sumują się. Ponadto, wskutek ruchu punktów przecięcia wo-. kólziemskiej orbity Księżyca z ekliptyką (punktów węzłowych) solamo-luname siły pływowe podlegają zmianom w cyklu o okresie 18,6 lat.

Siły pływowe .są przyczyną regularnie powtarzających się przypływów i odpływów morskich. Mogą one mieć też pewne znaczenie dla ruchów występujących w atmosferze ziemskiej, bowiem przyspieszenia, generowane przez pływy solamo-lunarne są tego samego rzędu co przyspieszenia, powstające wskutek sił, wywołujących wiatry, zwłaszcza w niskich szerokościach geograficznych.

18,6-lctni cykl księżycowy wpływa najprawdopodobniej na tak istotne zjawisko atmosferyczne oceaniczne, jak El Nino. Największe nasilenie El Nino notowano w latach 1922/23,1940/41 i 1982/83, tj. mniej więcej zgodnie z cyklem lunamym.

El Nino i towarzysząca temu zjawisku zmiana cyrkulacji w atmosferze nad tropikalną częścią Pacyfiku (tzw. Oscylacja Południowa) jest ze względu na swój zasięg i powtarzalność wewnątrzsystemową przyczyną zmienności klimatu o globalnym znaczeniu. Jej reperkusje, w postaci anomalii występujących w odległych regionach geograficznych (tzw. telekoneksja), wynikają ze znaczących zmian w wymianie wilgoci, ciepła, a nawet w składzie powietrza (wahania C0₂), które wywołuje pojawienie się ciepłych lub zimnych wód na wielkich powierzchniach Oceanu Spokojnego.

Impulsem zaburzeń w atmosferze o charakterze długookresowych pływów są zmiany ruchu obrotowego Ziemi, na które składają się wahania prędkości kątowej oraz nutacja biegunów ziemskich. Prędkość obrotów Ziemi wokół osi zmienia się systematycznie w cyklach kilkudziesięcioletnich i jest powiązana z rozmieszczeniem masy wód i lodów na gjo-

295