SN grudzien 064

Uczucie wstrętu pobudzało podobne części mózgu, zarówno wtedy gdy ochotnicy doświadczali tej emocji osobiście, czując nieprzyjemną woń, jak i wtedy gdy oglądali film (na dole z lewej) pokazujący kogoś zdegustowanego zapachem. Na obrazie mózgu [na dole z prawej) czerwoną linią obwiedziono neurony pobudzone przez własne odczucie wstrętu, a żółtą - aktywowane na widok grymasu odrazy. (Kolorem niebieskim zaznaczono cały badany region, a zielonym okolice analizowane w poprzednich doświadczeniach). Te nakładające się grupy neuronów mogą reprezentować fizyczne, neuronalne podłoże ludzkiej empatii, pozwalające na rozumienie emocji innych osób.

śmy, czy system neuronów lustrzanych pozwala rozumieć nie tylko, co inni robią, ale także co czują.

Współczucie na wiele sposobów

odczytanie emocji, podobnie jak rozumienie działań, niewątpliwie odbywa się w mózgu na więcej niż jeden sposób. Widok kogoś przeżywającego emocje może uruchomić proces rozumowania, który' na podstawie informacji zmysłowych doprowadzi do logicznego wniosku o uczuciach tej osoby. Ale może też dojść do bezpośredniego rzutowania informacji zmysłowych na struktury' ruchowe, co spowoduje doświadczenie tych emocji przez obserwatora. Te dwa sposoby różnią się gruntownie: w pierwszym przypadku obserwator w nioskuje o emocjach, ale ich nie odczuwa, w' drugim natomiast rozpoznanie pochodzi z pierwszej ręki, ponieważ mechanizm lustrzany' wywołuje ten sam stan emocjonalny u obserwatora. Tak więc ludzie używają słowa „współczuję", by wyrazić jednocześnie zrozumienie i empatię, nie zdając so

ZWIERCIADŁA EMOCJI

bie sprawy z tego, jak dobrze może ono oddawać istotę rzeczy.

Modelowym tego przykładem jest uczucie wstrętu, podstawowa reakcja, której demonstrowanie ma znaczenie dla przetrwania innych osobników' tego samego gatunku. W najprymitywniejszej formie wstręt sygnalizuje, że to, co osobnik powąchał lub czego skosztował, jest niedobre, a zatem najprawdopodobniej szkodliwa. We współpracy z francuskimi naukowcami wykazaliśmy za pomocą techniki fMRI [ramka poniżej], że uczucie obrzydzenia pod w'pływ'em nieprzyjemnego zapachu i grymas obrzydzenia na twarzy kogoś innego pobudzają tę samą okolicę mózgu, przednią część wyspy, niekiedy dokładnie w tych samych miejscach. Nasze wyniki wskazują, że populacje neuronów lustrzanych w wyspie uaktywniają się zarówno, gdy badani sami doświadczają emocji, jak i wówczas, gdy je widzą u innych. Innymi słowy, obserwatora i obserwowanego łączy istnienie takiego samego mechanizmu neuronalnego, który umożliwia pewnego rodzaju bezpośrednie, oparte na doświadczeniu rozumienie.

Tania Singer i jej współpracownicy z University College w' Londynie odkryli podobne relacje między doświadczanymi i obserwowanymi emocjami wywołanymi przez ból. Ochotnicy doświadczali bolesnej stymulacji za pośrednictwem elektrod umieszczonych na ich dłoniach, następnie widzieli elektrody na dłoniach innych uczestników eksperymentu i oznaki ich cierpienia. W obu sytuacjach u badanych uaktywniły się te same obszary przedniej wyspy i przedniego zakrętu obręczy.

Z danych tych łącznie wynika, że ludzie mogą pojmować emocje, a przynajmniej silne emocje negatywne, dzięki mechanizmowi mapowania, obejmującemu te części mózgu, które wywołują reakcje trzewne. Taki lustrzany mechanizm rozumienia emocji oczywiście nie wyjaśnia całkowicie wszelkiego rodzaju społecznej percepcji, po raz pierwszy jednak przydaje funkcjonalnej podstawy neuronalnej pewnym relacjom międzyludzkim, na których bazie powstają bardziej skomplikowane zachowania społeczne - może by’ć na przykład podłożem naszej zdolności w'spółodczuw'ania. Dysfunkcja tego systemu odzw ierciedlania może też mieć związek z niedoborami empatii m.in. u dzieci autystycznych [patrz: Vilayanur S. Ramachandran i Lindsay M. Oberman „Rozbite lustra” na stronie 46].

Wiele laboratoriów, w tym nasze, kontynuuje badania tych zagadnień, zarówno z zawodowej ciekawości, jak i ze względu na ewentualne zastosowania terapeutyczne. Na przykład jeżeli lustrzany wzorzec ruchu jest choćby częściowo zapisywany w mózgu przez doświadczenie, teoretycznie powinniśmy być w stanie łagodzić upośledzenia ruchowe, pow stałe na przykład wskutek wylewów, wzmacniając nieuszkodzone matryce czynności. Najnowsze dane sugerują, że mechanizm lustrzany odgrywa też rolę w' początkowym okresie przyswajania nowych umiejętności.

Naśladuj i ucz się

MAŁPOWANIE, CZYLI IMITACJA, jest WŚrÓd nalecznych słabo rozw iniętą zdolnością. Rzadko występuje u małp i jest ograniczona u człekokształtnych, naw’et szympansów i goryli. U ludzi natomiast naśladownictwo to ważny sposób uczenia

PRZEDRUKOWANO ZA ZGODĄ ELSEVIER: GIACOMO RIZZOLATTI I IN. „BOTH OF US DISGUSTEO IN MY INSULA"; NEURON, TOM 40. S. 655-664; 2003 MJteb)

I GIACOMO RI770LATTI I IN. .A UNIFYING VIEW OF THE OASIS OF SOCIAL COGNITION ", TRENDS IN COGNIIWE SCIENCES, TOM fl. S 396 403. 2004 [obraz mózgu)

44 ŚWIAT NAUKI GRUDZIEŃ 2006