STP84810

288 Z obserwacji

wu na opinię, a nawet metodą celowej perswazji. Wytrwałe propagowanie Korzystnych dla polityka wyników sondaży wyborczych zwiększa jego szanse — choćby przez to, że tworzy pozytywną aurę wokół niego i ukazuje go jako polityka cenionego przez ogół. Wielkości tego wpływu nie da się ocenić precyzyjnie — socjologowie są w tych ocenach ostrożni, ale politycy przeceniąją znaczenie sondaży.

Dlatego co jakiś czas niektórzy politycy oskarżąją sondaże o „manipulację", przy czym zarzut nieuczciwych machinacji kierują w stronę badaczy opinii, a manipulacją nazywąją wszystko, co im się w sondażach nie podoba — zwłaszcza niskie notowania własne i wysokie notowania cudze. Wie są to oskarżenia przemyślane. Ogólnie biorąc, sondaże prowadzone są przez profesjonalne Firmy, w których interesie leży produkcja rzetelnych danych. Od jakości wyników, a nie od ich treści zależy reputacja, a więc także pomyślność firmy. W warunkach wolnego rynku i wolnej prasy poważna firma nie może sobie pozwolić na produkcję tendencyjnej tan-dety.

Treść i polityczna wymowa wyników nie są natomiast obojętne dla gazet. Gazety mają mniej lub bardziej wyraźną orientację polityczną, a więc nie wszystkie wyniki są dla nich jednakowo „dobre" — lepsze są wyniki zgodne z ich obrazem świata lub ich interesami politycznymi. Gazety są ważnym zleceniodawcą badań opinii i głównym kanałem ich upowszechniania. Przypadki stronniczości zdarzają się częściej ^w sondażach zlecanych przez gazety wyraźnie politycznie zaangażowane niż w sondażach zamawianych przez gazety umiarkowane, zwłaszcza gdy sama tematyka badań jest gorąca, a badane opinie nasycone są emocjami politycznymi. Podobnie jest z prezentacją wyników sondaży. Dlatego przykłady sondażowej perswazji pochodzą z „Trybuny", „Wprost", „Gazety Wyborczej", dawnego „Życia Warszawy" i „Gazety Polskiej", a jako tło występąje czasem „Rzeczpospolita". I dlatego przykłady te zwykle dotyczą gorącej tematyki wyborcze).

Wpływ gazety na wynikł sondażu

W jaki sposób gazeta może wpływać na same wyniki badań? Zależy to od jej relacji z firmą badawczą. Jeśli redakcja zadąje badaczom tylko problem do zbadania i co więcej, zadąje go bezstronnym profesjonalistom, to nie ma możliwości wpływu na wyniki. Jeśli jednak gazeta dąje do zadania pytania, które sama ułożyła, a ośrodek sondażowy przyj mąje je bez zastrzeżeń, to otwiera się możliwość wpływu. W pytaniach ułożonych przez zaangażowanych dziennikarzy pojawiąją się sugerąjące konstrukcje i emocjonalny język — sprzyjają one odpowiedziom cenionym przez zleceniodawcę.

„Gazeta Polska" (5 stycznia 1995) ogłosiła wyniki sondażu zamówionego w firmie ProMedia. Pytanie gazety brzmiało: „Czy w najbliższych wyborach prezydenckich zamierzasz głosować na kandydata zjednoczonej prawicy, czyli ugrupowania, które będzie szanować wartości narodowe i przeciwstawiać się postkomunistom?" Aż 53 proc. spośród badanych o wyrobionym zdaniu i zdecydowanych głosować odpowiedziało „tak". Wynik ten nie dziwi, jeśli zważyć na sugestywną definicję prawicy, zawartą w pytaniu. Ciekawe, ilu badanych zadeklarowałoby oddanie głosu na lewicę, gdyby w pytaniu określić ją np. jako „ugrupowanie, które będzie szanować prostego człowieka i walczyć o sprawiedliwość społeczną"?

„Koniec pogody dla reformy?" — pytała alarmująco „Gazeta Wyborcza" (4 lutego 1992) w tytule relacji z zamówionego w Pracowni Sopockiej sondażu nad stosunkiem Polaków do reformy gospodarczej. Okazało się, że „większość Polaków odrzuca kapitalistyczne zasady reformy". Jedno z pytań zadawanych badanym gazeta sformułowała jednak w sposób zachęcąjący do odpowiedzi antyreformatorskich: „Co należy zrobić w Polsce: jak nąjszybciej ściągnąć do Polski obcy kapitał czy powstrzymać wykupywanie Polski przez obcy kapitał?" Ze wszystkich pytań właśnie reforma znalazła nąj-więcej przeciwników. Przykład ten poucza, że stronnicze pytanie nie musi sugerować odpowiedzi pożąda-