strona 19

18

5. Kwalifikacje pracownicze i zawodowe; wykorzystanie kwalifikacji

Pojęcia „kwalifikacje pracownicze” i „kwalifikacje zawodowe” należą, jak juz wspomniano, do podstawowych kategorii zawodoznawstwa.

Przez kwalifikacje pracownicze rozumie się układ celowo ukształtowanych cech psychofizycznych człowieka, warunkujących jego skuteczne działanie zawodowe. Podstawowymi składnikami kwalifikacji pracowniczych są:

-    kwalifikacje społeczno-moralne,

-    kwalifikacje fizyczne i zdrowotne,

39

-    kwalifikacje zawodowe.

W praktyce przyjęło się mówić o kwalifikacjach formalnych i rzeczywistych. Kwalifikacje formalne określone są przeważnie rangą dyplomu, zaś rzeczywiste przejawiają się w konkretnym działaniu na stanowisku pracy.¹⁰

Kwalifikacje społeczno-moralne można określić jako układ motywów działania, przekonań, doświadczeń wyznaczających poziom i rodzaj aktywności w danym zakresie działalności. W pedagogice pracy traktowane są one jako część składowa kwalifikacji pracowniczych obejmujące stosunek do pracy, poziom identyfik;u ii z wykonywanym zawodem, stosunek do zadań zawodowych. Mają one rożne znaczenie, w zależności od zawodu mniejsze lub większe. Szczególnie dużej rangi nabierają w zawodach polegających na działaniach skierowanych bezpośrednio na innych ludzi, związanych z odpowiedzialnością za ich bezpieczeństwo, zdrowie czy życie, takich jak np. lekarz, pielęgniarka, nauczyciel. W zawodach, w których działalność skierowana jest na produkcję dóbr materialnych, gdzie kontakt z ludźmi nie stanowi najważniejszego elementu pracy, kwalifikacje społeczno-moralne nabierają nieco mniejszego znaczenia. Nie należy jednak zapominać, że i tam istotne są takie ich składniki, jak np. odpowiedzialność za powierzone zadanie, rzetelność, umiejętność współpracy z innymi ludźmi.

Kwalifikacje fizyczne i zdrowotne związane są ze stanem fizycznym i zdrowotnym decydującym o przydatności człowieka cło wykonywania określonego zawodu. Najczęściej wymieniane są przy omawianiu tych kwalifikacji przeciwwskazania do wykonywania różnego rodzaju prac oraz predyspozycje szczególnie przydatne w ich wykonywaniu. Przydatność do pracy w zawodzie określana jest przez lekarza, po przeprowadzeniu odpowiednich badań. Powinny być one prowadzone u kandydatów na uczniów w poszczególnych szkołach zawodowych, u osób rozpoczynających pracę zawodową, a także okresowo u osób juz pracujących. W zawodach o szczególnie dużym narażeniu na czynniki, które mogą być szkodli we dla zdrowda (jak i poborowych do służby wojskowej) kwalifikacje zdrowotne oznacza się w kategoriach.⁴²

Przedmiotem zainteresowania pedagogiki pracy są przede wszystkim kwalifikacje zawodowe. W literaturze ekonomicznej, socjologicznej i pedagogicznej można spotkać różne ujęcia kwalifikacji zawodowych. J. Kordaszewski kwalifikacjami zawodowymi nazywa „ogół celowo ukształtowanych właściwości fizycznych, intelektualnych i moralnych człowieka, określających jego optymalną przydatność w społecznym procesie produkcji.’'⁴** T. Nowacki określa natomiast kwalifikacje zawodowe jako układy: umiejętności zawodowych, wiedzy stanowiącej podstawę kształtowania i funkcjonowania umiejętności oraz układy osobowościowe (cechy charakterologiczne, zainteresowania itp.), a szczególnie motywacyjne.⁴⁴

Umiejętność zaś określa się najczęściej jako gotowość do świadomego działania, opartą na wiedzy oraz konkretnym ruchowym opanowaniu elementów czynności.⁴⁵ Z kolei czynnością człowieka przyjęło się nazywać zachowanie się u kierowa no wane na realizację określonego stanu rzeczy lub osiągnięcie określonego wyniku.⁴⁶

Umiejętności zawodowe można podzielić na umysłowe i praktyczne. Przyjmuje się przy tym, że umiejętności umysłowe warunkują wykonywanie czynności praktycznych. Nie istnieją w zasadzie zawody, które wymagałyby jedynie umiejętności praktycznych, ale istnieje wiele takich, w których umiejętności praktyczne nie mają większego znaczenia. Również udział wiedzy w wykonywaniu różnych zawodów jest różny.

Z. Wiatrowski, analizując wyniki badań K. Korabiowskiej-Nowackiej, jak również kierując się własnymi przemyśleniami, proponuje przyjęcie swoistej dla pedagogiki pracy struktury czynności zawodowych, w której, w przypadku procesu produkcyjnego, na plan pierwszy wysuwają się:

1)    czynności planowania, charakterystyczne dla każdego świadomego działania, szczególnie w układach daleko posuniętego podziału pracy;

2)    czynności konstrukcyjne, których celem jest określenie kierunku i warunków działania zawodowego bądź wytyczenie kształtu materialnej całości i elementów składowych tej całości; są to czynności najczęściej wykonywane przez działy przygotowania produkcji;

3)    czynności przygotowawcze, dotyczące przygotowania samego procesu pracy i jego elementów składowych, w tym przygotowanie stanowiska pracy, przedmiotów i środków pracy oraz czynności związane z przygotowaniem samego pracownika do rozpoczęcia pracy;