strona# (11)

23

Światło i oświetlanie zbiorników

Jak oszacować intensywność oświetlenia w akwarium?

W trakcie dyskusji o oświetleniu akwariów bardzo czysto używa się pojęć i definicji, które są źle interpretowane lub nie są wszystkim dobrze znane. Dlatego objaśnimy tu znaczenie pewnych określeń i podamy definicje jednostek pomiarowych istotnych dla każdego akwarysty.

Jednostki lumen i luks są wielkościami optyczno-tech-nicznymi, które mają obrazować subiektywne wrażenie intensywności światła postrzeganego przez oko przeciętnego człowieka. Jednak dla rośliny czy aktywnych fotosyntetycz-nie zooksantellii niekoniecznie tak samo ważne muszą być te same barwy światła, które są zauważane przez ludzi. Dlatego wszystkie informacje podawane w luksach lub lumenach należy traktować jak wartości orientacyjne, które co najwyżej pomogą nam porównać różne produkty oświetleniowe.

Jednostką lumen (Im) określa się wielkość strumienia świetlnego. Dzięki wartości podanej w lumenach dość dobrze można ze sobą porównać różne źródła światła. Jeśli odniesiemy intensywność światła emitowanego przez lampę fluorescencyjną (podaną w lumenach) do jej zapotrzebowania na prąd elektryczny, to stwierdzimy, że świetlówki wytwarzają najwięcej światła z jednego wata energii. Takie odkrycie oczywiście niczego nie zmienia w sposobie oświetlenia naszego zbiornika - wysokie natężenia światła w akwarium możemy osiągnąć tylko dzięki lampom HQL lub lampom HQI. Pamiętajmy przy tym, że ten rodzaj oświetlenia zużywa ogromne ilości energii elektrycznej. Nie mamy tu jednak większego wyboru, ponieważ do uzyskania natężenia światła emitowanego przez jedną lampę 1101 potrzebowalibyśmy aż 6-10 zwykłych świetlówek. Takiej liczby lamp nie udałoby się jednak pomieścić nad oświetlanym zbiornikiem.

Luks jest jednostką pomiarową określającą natężenie światła. Wyraża on wielkość strumienia światła w odniesieniu do pola powierzchni, na którą ono pada (lx = 1 mim²). Przy wyznaczaniu wartości natężenia światła w luksach, podobnie jak i w przypadku lumenów, musimy się oprzeć na ocenie ludzkiego oka. Dlatego luksami możemy opisywać tylko nasze subiektywne odczucia dotyczące intensywności oglądanego światła. Mimo tych niedogodności, większość obecnych na rynku urządzeń oświetleniowych jest dzisiaj kalibrowana na podstawie pomiarów przeprowadzonych w luksach. Skonstruowano już nawet wodoodporne luksomierze. które pozwalają na dokładne pomiary natężenia światła na dnie zbiorników wodnych. Wystarczy tylko umieścić takie urządzenie (patrz zdjęcie powyżej) na sztucznym podłożu w akwarium, żeby ustalić, jaka część natężenia światła działającego przy powierzchni wody dociera na określoną głębokość zbiornika (patrz rysunek na stronie 24.).

Jeśli jednak chcemy dokładniej określić poziom natężenia światła, który jest najkorzystniejszy dla roślin i zwierząt, to musimy tu wprowadzić kolejne pojęcia i definicje. Przy opisywaniu procesów biochemicznych często mówi się o „efektywnym promieniowaniu fotosyntetycz-nym”. Mierzy się je w mW/m² (w miliwatach na metr kwadratowy). Ta wartość musi być jednak zawsze stosowana w odniesieniu do wielkości względnej, w naszym przypadku będzie to 1000 luksów. Od tego momentu sprawy komplikują się coraz bardziej. Jeśli chcemy wyliczyć natężenie oświetlenia, które byłoby najodpowiedniejsze dla określonego typu akwarium morskiego, to w naszym równaniu musimy jeszcze uwzględnić natężenie promieniowania, odległość źródła promieniowania od lustra wody i współczynnik korekcyjny. Otrzymany wynik pozwoli nam dokładnie określić rodzaj źródła światła, które powinniśmy zastosować w naszym zbiorniku.

Oczywiście można to zrobić o wiele prościej, pomijając te skomplikowane wyliczenia. Wystarczy się tylko oprzeć na doświadczeniu innych akwarystów. W rozdziale poświęconym oświetleniu zbiorników morskich znajdą Państwo wiele cennych wskazówek, które znacznie ułatwią wybór odpowiednich lamp. Mimo tych uproszczeń, warto zapoznać się z kolejnymi określeniami. Jednostka wat pomoże nam oszacować wysokość rachunku za energię elektryczną, który przyjdzie nam zapłacić na koniec miesiąca. Dlatego z ekonomicznego punktu widzenia, lepiej jest kupić jedną drogą lampę 250-watową niż dwa promienniki o mocy 150 W. Dwie lampy zużyją wspólnie aż 300 W prądu elektrycznego i na dłuższą metę ich użytkowanie będzie o wiele droższe.

Do określenia barwy światła używa się tzw. temperatury widma podawanej w kelwinach (K). Światło dzienne (w południe przy słońcu w zenicie) ma temperaturę widma wynoszącą około 5000 K. Dlatego osoby szukające oświetlenia, które swoimi parametrami możliwie najbliżej przypominałoby światło dzienne, powinny szukać lamp o zbliżonej temperaturze widma. Producenci oświetlenia dość często używają własnych kodów opisujących wartości widma emitowanego przez ich lampy. Firma Osram przyporządkowała na przykład swoim produktom określone liczby (np. 77 - lampa fluorescencyjna). W przypadku lamp JJQL stosuje ona określenie DeLuxe, a w przypadku żarników HQI istnieje wersja D (= Daylight) i NDL (lampa DeLuxe emitująca neutralnie białe światło).