Struktura klasowo warstwowa 3

Struktura kłaśowo-warstwowa 109

kami różnicującymi społeczeństwo pod względem składu.to już wykształcenie może być silnie skorelowane ze strukturą społeczną, czego przykładem jest koncepcja tzw. struktury merytokratycznej, w której o przynależności do jakiejś klasy decydują talenty wyrażające się między innymi w poziomie i jakości wykształcenia.

Podobnie przynależność wyznaniowa albo etniczna może być czasem traktowana jako podstawa do wyróżniania struktury społecznej, ale częściej jako składu społecznego. Sądzić można, że zależy to od tego, czy podziały religijne albo etniczne odgrywają, jakąś istotna rolę w funKcionowanin społeczeństwa, a więc czy grupa wyznaniowa albo etniczna wchodzi w jakieś specyficzne stosunki z innymi grupami wyróżnionymi na podobnych zasadach. Fakt. że w Niemczech występują dwa podstawowe wyznania - katolicyzm i protestantyzm - me rzutuje w sposób znaczący na funkcjonowanie tego społeczeństwa. Nic dałoby się tego powiedzieć, sięgając do czasów Reformacji. U podłoża wojny u krajach byłej Jugosławii leżały podziały etniczne i wyznaniowe przyćmiewające wszystkie inne sposoby pojmowania struktury społecznej.

Pewien relatywizm w pojmowaniu struktury społecznej wynika stad. że niektóre sposoby wyróżniania członów struktury mogą być isiotnc - albo stawać się nimi - w jednym społeczeństwie, w innym zaś uchodzić za drugorzędne i mało znaczące.

Wydaje się. że choć można mówić o strukturze klasowej, warstwowej, zawodowe;. etnicznej,wyznaniowcj.socjoaemograficznej społeczeństwa, to szczególną. bo uniwersalną rolę w rozumieniu struktury społecznej odgrywają tr/\ abstrakcyjne sposoby jej ujmowania, które, w jakimś stopniu, dadzą się wyróżnić w każdym społeczeństwie, różnorako się w mm konkretyzując. Mam tu na myśli trzy schematy struktury społecznej wyróżnione w swoim czasie przez S. Ossowskiego: 1) podział dychotomiczny. w którym najistotniejsza, role odgrywa sposób widzenia podstawowego konfliktu w skali społeczeństwa; 2) podział funkcjonalny, w którym człony struktury społecznej traktowane są jako części pewnej „organicznej całości”; 3) podział eradacyjny, w którym człony społeczeństwa wyróżnione są w zależności od zajmowanych pozycji w hierarchii społecznego prestiżu⁴.

Te trzy schematy w istocie rzeczy wyczerpują wszelkie możliwości abstrakcyjnego i uniwersalnego spojrzenia na strukturę społeczeństwa - w jednym uwikłany jest konflikt, w drugim kooperacja, w trzecim zaś hierarchia. Faktem jest także, że w analizie struktury' konkretnego społeczeństwa te schematy mogą nachodzić na siebie, co w niczym nic zmniejsza ich uniwersalnej przydatności. Jeśli pierwszy może być określony jako klasowy (koncepcja konfliktu klas podstawowych Marksa czy konfliktu przemysłowego w ogólności odgrywała rolę szcze-

* Tamże. s. 120-175.