symbol051

102

systemu. W zależności od skali zainteresowań oraz aktualnej wiedzy, podejmować można jednak zagadnienia ogólniejsze (Augustynowicz 1984, 39).

Podobnie ukierunkowane badania prowadzili m.in. Guriewicz (Guriewicz 1976) oraz Le Goff (Le Goff 1988, 357-375) , w zakresie europejskiego średniowiecza. Analiza systemów społecznych i symbolicznych zmierzała do odczytania kodu warunkującego np. percepcję Czasu w Europie zachodniej XV wieku (ibidem, 353-355),

Przedmiotem dociekań uczynić więc można dowolny układ zna-czeń, zbieżnych historycznie (j.w.), etnicznie (np. Słowianie, Bałtowie) lub funkcjonalnie (np. gospodarka, ideologia) (Augustynowicz 1984, 39). Ponieważ brak ustalonej metodologii do prowadzenia tego rodzaju prac, każdy badacz musi sam określić istotne pytania, które postawi wobec badanej społeczności (Kaeppler 1986, 148).

Skala naszych zainteresowań dotyczy poszukiwania kodu symboliki wody, wspólnego dla tzw. kultury archeologicznej (np. KCS). Implicite zakładamy odrębność każdego z nich, chociaż niewykluczone są podobne typy relacji wewnątrzsystemowych. Kwestia ta ulegnie weryfikacji w trakcie dalszej analizy.

Bezpośredni związek z typem rekonstruowanego kodu ma poziom badań. Może on być wspólny dla wszelkich zjawisk kultury (bardzo głęboki), obejmować całość zjawisk wybranego jej zakresu (głęboki) lub jedno z nich (powierzchniowy) , bądź też jego sub-stancjonalne odmiany (najpłytszy) (Augustynowicz 1984, 38-41). Wyraźnie rysuje się charakter obranego przez nas zakresu badań. Odpowiada on poziomowi głębokiemu, gdyż ujęte zostaną wszystkie treści symboliki wody w danej kulturze.

Zarówno pomiędzy sąsiednimi klasami, jak i poziomami analizowanego systemu zachodzą wzajemne relacje (ibidem, 41). Umożliwiają one porównania wewnętrzne np. w obrębie KPL oraz między-systemowe, np. KPL-KCS. Praktycznej weryfikacji owych zagadnień poświęcamy kolejny punkt pracy.

3. Systemy symboliki wody i ich kody

Horyzont możliwych hierofanii akwatycznych ograniczony jest w praktyce archeologicznej zasobnością źródeł poszczególnych kultur. Nie wywiera to negatywnego wpływu na określenie diachronicznej istoty fenomenu wody, gdyż tkwi ona potencjalnie w każdym z badanych zjawisk. Chronologiczne poszerzenie ich zakresu uprawomocnia jedynie nasze ustalenia.

W ujęciu synchronicznym skutki te są jednak poważniejsze. Związki strukturalne pomiędzy trzema kla.jami systemu symboliki wody: kosmologiczną, ofiarną i tanatologiczną będą trudniejsze do odczytania w przypadku niepełnych danych źródłowych. Przyczyny takiego stanu rzeczy okreslon'e zostały w rozdziale poprzednim. Wynikają one m.in. z pomijania roli symboliki akwatycznej w opisach obrządku pogrzebowego lub ornamentyki. Równocześnie możliwe jest zdominowanie Żywiołu wody przez inny, "konkurencyjny" typ preferowanej symboliki (Ricoeur 1986, 334) .

Teoretyczne modele funkcjonowania epifanii akwatycznych posłużą do wyjaśnienia ich relacji tam, gdzie brak jest pełnego spektrum źródeł archeologicznych. Opisane zatem będą "wzorce" zachowań wobec Żywiołu wody, wskazujące jak powinna wyglądać przeszła kultura symboliczna (Stoczkowski 1988, 468) .

3.1. Kultura pucharów lejkowatych

Symbolikę akwatyczną KPL rozpoznaliśmy wstępnie we wszystkich wyodrębnionych klasach. Opis fenomenologiczny każdej z nich prowadzony był niezależnie od pozostałych. Obecnie rozpatrzymy je jako elementy współtworzące kod symboliki wody.

Analiza kosmologicznego aspektu sacrum wody ukazała specyfikę owej klasy w grupie wschodniej KPL. Spośród wyodrębnionych przez nas motywów akwatycznych, stosowano wówczas w ornamentyce jedynie zygzak lub linię falistą. Wzory te umieszczano przede wszystkim na naczyniach ceramicznych oraz niekiedy na kamiennych narzędziach rąbiących (Bąbel 1980, 23). W chronologii względnej zjawisko powyższe odpowiada fazie wióreckiej KPL (Gur-ba 1989, 222).

Stwierdziliśmy, iż kontekst motywów akwatycznych, tak w omawianej kulturze, jak i w następnych, nie jest dowolny. Dla przedstawionych źródeł KPL charakterystyczny był szczególnie związek akwatyczno-fitomorficzny. Hipotetyczne wyobrażenie drzewa umieszczane było poniżej linii zygzakowatej, "wyrastając" z niej gałązkami ku podstawie naczynia (rys- 1 a).

Analiza aspektu ofiarnego wykazała istotową odrębność depozytów ceramiki - ozdób oraz broni - narzędzi. Wynikała ona z odmiennego wartościowania statycznych i dynamicznych pierwiastków Żywiołu wody. Prawomocna jest zatem ocena relacji pomiędzy