s gliR

a$;

i grunt zmniejsza swą objętość. Efekt ten ulega pogłębieniu, gdy podłoże jest dodatkowo obciążone budowlą. Następuje wtedy dodatkowe zjawisko tak zwanego dosiadania.

Zasadniczo obciążenia bezpieczne dla obszarów lessowych szacować należy na 150-80 kPa. Jednak w miejscach podmokłych są one mniejsze i wynoszą 80-30 kPa.

8.3.3. Wody podziemne

Ze względu na znaczną porowatość wody opadowe dość szybko infiltrują w głąb podłoża i migrują w nim pionowo oraz w formie wód sączeniowych podpo wierzchnią terenu zgodnie z jej spadkiem.

Zasadniczo w lessach wody wolną nie ma. Znajduje się ona dopiero w osadach piaszczystych podścielających utwory lessowe. Ponad nimi występuje bardzo wyraźna strefa podsiąku kapilarnego. W samych jednak utworach lessowych są wody sączeniowe, przemieszczające się cienkimi laminami lub przewarstwieniami piasków pylastych znajdujących się w obrębie kompleksu lessowego. Wokół tych sączeń powstawać mogą aureole wód kapilarnych. Generalnie środowisko gruntowo-wodne jest nieagresywne.

8.3.4. Procesy geodynamtczne

Na obszarach lessowych występuje wiele procesów geodynamicznych typowych tylko dla tego podłoża gruntowego.

W wyniku naruszenia naturalną struktury gruntu pod wpływem wilgoci następuje lokalne zmniejszanie objętości gruntu. Konsekwencją tego zjawiska jest tworzenie się na obszarach wierzchowin płaskich zagłębień bezodpływowych, tak zwanych wyraoków. Są to miejsca, w których okresowo zaznacza się nadmierne nawilgotnienie gruntu lub może stagnować woda powierzchniowa.

Ze względu na cechy uziamienia i dużą porowatość silnie nawilgotnione lessy w okresach mrozów mają charakter gruntów silnie wysadzinowych.

Po okresie opadów na stokach zbudowanych z lessów zaznaczają się intensywne spływy powierzchniowe. Powoduje to u podstawy stoków lessowych formowanie się miąższych pokryw gruntów deluwiainych.

Szczególnie niepożądane skutki wywołuje liniowy spływ wód opadowych i pochodzących z rozmarzającego gruntu. Rozwija się wtedy intensywny proces ablacji deszczowej. Formują się prawie momentalnie żłobki erozyjne, które przekształcają się szybko w wąwozy. Z czasem przybierają one gęsty układ dendrytowy. Proces ten szczególnie intensywnie rozwija się w strefach krawędziowych obszarów lub na kontakcie z obniżeniami dolinnymi.

W efekcie szybkiego spływu podziemnego wód sączeniowych w podłożu następuje rozwój procesu sufozji śródwarstwowej. W wyniku podziemnego mechanicznego wypłukiwania mineralnych cząstek szkieletowych w podłożu gruntowym tworzy się sieć pustek (kanały, kawerny). Powoduje to, że nawet pod wpływem samego ciężaru nadległych warstw następuje zapadanie gruntu. Na powierzchni formować się mogą rozległe kotły sufozyjne.

8.4. Obszary kotlin i dużych dolin rzecznych

8.4.1. Kotliny

W wiełu częściach strefy wyżyrmą występują rozlegle obniżenia terenu od|

₀d wyniesień stromymi krawędziami mającymi w planie^prosty przebieg, określane są jako kotliny (padoły, obniżenia). Są to formy o złożonej genezie, żują się płaską powierzchnią dna, która częściowo może być zabagniona, występują na niej rozlegle pola wydmowe. W płytkim podłożu pod piaskami lub organicznymi występować mogą słabo skonsolidowane grunty spoiste. W dna kotlin' meandrujące lub roztokowe koryta cieków.

Ponad dnami kotlin wznoszą się często piaszczyste terasy nadzalewawej^ powierzchnia jest zwydmiona. Wyższe partie krawędziowe kotlin wypreparowane w przedczwartorzędowych gruntach skalistych lub w piaszczystych, żwirowych lub ilastych utworach różnego wieku i genezy (lodowcowej, wodnoiodowcową, Często z obrzeżeniem kotlin wiąże się występowanie gruntów lessowych.

W związku ze zróżnicowaną budową geologiczną poszczególnych kotlin wody podziemnej znajdować się może na różnych głębokościach. Jednak zasadniczo-kotlin występują wody przypowierzchniowe lub gruntowe. Bardzo często są o cechach wykazujących agresywność.

Procesy geodynamiczne w poszczególnych kotlinach wykazywać mogą odrębności. Na zboczach kotlin rozwijają się procesy związane z powierzchniowymi masowymi (spływy, zsuwy) i ablacją deszczową. W dnach dolin występują zatapiania, erozji rzecznej, procesów wydmowych, a w miejscach zabagnionych związane z obecnością torfów i namułów.

8.4.2. Duże doliny

Zróżnicowanie litologiczne i tektoniczne strefy wyżynnej powoduje, że erozyjno-akumulacyjne mają zmienną szerokość, asymetryczne przekroje po zmienny spadek dna.

Zaznaczają się wyraźnie terasy zalewowe, niekiedy o kilku poziomach wych. Zbudowane są one z różnej miąższości gruntów organicznych oraz ni gruntów mineralnych (piaski, gliny, pyły), przechodzą one w głąb w piaski, piaski i żwiry zalegające na skalistym podłożu. Koryta rzeczne mają przebieg prosty lub (rzadko roztokowy). W obrębie teras zalewowych stwierdza się występowanie czyli odciętych części dawnych zakoli (meandrów) rzecznych.

W niektórych dolinach terasy zalewowe nadbudowane są przez utwory z przemysłowo-gospodarczą działalnością człowieka (tak zwane mady artiropogeni przemysłowe), są to wybitnie nietypowe grunty o cechach agresywnych w stosunku

i rrn^ali

102