wstęp do teorii polityki img 128

Eugeniusz Sadowski

VII. Racja stanu w polityce zagranicznej państwa

1. Pojęcie i istota racji stanu

Kategoria racji stanu znajduje szerokie zastosowanie w publicystyce politycznej, oficjalnych wypowiedziach i dokumentach politycznych i państwowych. W badaniach naukowych (pracach teoretycznych lub historyczno-opisowych) pojawia się sporadycznie, przy czym interpretuje się ją wieloznacznie¹. Wiele nieporozumień wokół tego pojęcia jest rezultatem potocznych, uproszczonych opinii i wyobrażeń o tym co jest, a co nie jest racją stanu państwa. Nader stereotypowy jest jeszcze pogląd, iż racja stanu nie ma głębszego znaczenia politycznego, gdyż wyraża jedynie wygodne dla władz państwowych (rządu) uzasadnienia prowadzonej przez nie aktualnie polityki, konkretnych, zazwyczaj mniej lub bardziej niepopularnych decyzji, rozstrzygnięć polityczno-prawnych, gospodarczych i finansowych itp. „Odświętne”, oficjalne używanie określenia racja stanu przeplata się z przywoływaniem argumentu racji stanu w sytuacjach wyjątkowych: groźnych napięć i kryzysów wewnętrznych w państwie, zagrożenia jego pozycji i interesów w stosunkach międzynarodowych, w tym szczególnie interesów bezpieczeństwa.

Można też się spotkać z przypisywaniem racji stanu otoczki tajemniczości, co wyraża się np. w błędnych sądach, iż może ona oznaczać „ważne konieczności i sprawy, które nie zawsze mogą być przedmiotem oceny publicznej”². Kategorię racji stanu mylnie się zatem utożsamia z racjonalnie skalkulowanymi i prawnie chronionymi tajemnicami państwa, które dotycząprzede wszystkim jego obronności, polityki bezpieczeństwa zewnętrznego, rutynowej działalności służb specjalnych (np. wywiadu i kontrwywiadu), tajemnic gospodarczych (np. patenty, konkurencyjność handlowa) itp.

1

   Zob. np. Michael Donelan (red.), The Reason of States: A Study in InternationalPoliticał The-ory, London: Allen & Unwin 1978; Czesław Maj, „Teoretyczne aspekty racji stanu”, [w:] Edward Olszewski (red.), Racja stanu. Historia, teoria, współczesność, Lublin: UMCS 1989, s. 25-38.

2

   Jan Szczepański, Polityka, 1978, nr 2.