Zdjęcie0259 (4)

niektórych z nich (np. kortykotropiny i somatotropiny) poznano częściowo u zwierząt. “Wpływ tych hormonów na laktację u ludzi nie jest w pełni wyjaśniony.

Drugim etapem laktacji jest wydalanie mleka. Jest ono ważnym czynnikiem pobudzającym syntezę i wydzielanie mleka. Wydalanie mleka podlega kontroli nerwowo-hor-monalnej i wiąże stęż wydzielaniem ocytocyny. Mechanizm ten, podobnie jak pobudzenie wydzielania prolaktyny, związany jest z karmieniem i wynikającym z niego ssaniem brodawki sutka. Pobudzanie znajdujących się na niej zakończeń nerwowych wywołuje impuls docierający przez rdzeń kręgowy do jądra przykoraorowego podwzgórza. Impuls ten działa na znajdujące się tu komórki ner-wowo-wydżielnicze, które ze swoich zakończeń położonych w tylnym płacie przysadki uwalniają ocytocynę. Hormon ten wywołuje skurcz komórek mięśniowo-na-bionkowycb, co prowadzi z kolei do wyciśnięcia mleka, zgromadzonego w pęcherzykach gruczołu sutkowego i W mniejszych przewodach, w kierunku zatoki mlecznej. Stąd może być ono pobierane przez wyciskanie, do którego dobhodzi w czasie ssania.

Do wystąpienia tego odruchu nie jest konieczne zadziałanie bodźca czuciowego. Zajście podobnego odruchu mogą spowodować również czynniki psychiczne, jak np. oczekiwanie na karmienie. Niektóre silne bodźce psychiczne, np. strach, mogą wywierać odwrotny skutek, prowadząc do zahamowania wydzielania ocytocyny.

W przeciwieństwie do odruchu powodującego uwolnienie ocytocyny odruch związany z pobudzeniem wydzielania prolaktyny nie może być wywołany przez działanie jedynie czynników psychicznych. Do jego powstania niezbędne jest pobudzenie czuciowych zakończeń nerwowych brodawki sutka.

Bodźce związane ze ssaniem mają zatem decydujące znaczenie dla obu etapów laktacji, a więc zarówno dla wydalania mleka, jak i dla jego wytwarzania i wydzielania.

22.5.5.

Budowa gruczołu mlekowego po zakończeniu laktacji

Po zakończeniu laktacji gruczoł mlekowy ulega uwstecz-nicniu. Zaprzestanie karmienia powoduje występowanie zmian, prowadzących do przekształceń w budowie gruczo-

W pierwszym okresie, tuż po zaprzestaniu karmienia, pęcherzyki gruczołu sutkowego są znacznie powiększone. W ich świetle zgromadzona jest duża ilość wytworzonej w czasie karmienia wydzieliny, która nie została usunięta. Także w ciągu pierwszych dni po zakończeniu karmienia komórki nabłonka pęcherzyków mogą kontynuować funkcje wydzielnicze. Niektóre ze znacznie powiększonych pęcherzyków ulegają pęknięciu, a budujące je komórki uszkodzeniu.

rt=«Rb^©kresie kilkunastu dni dochodzi do intensywnych przeobrażeń w pęcherzykach i otaczającej je tkance łącznej. Pęcherzyki ulegają stopniowemu obkurczcniu. W komórkach wyścielających pęcherzyki mogą występować dwa rodzaje zmian. Niektóre komórki zmniejszając stopniowo swą aktywność wydzielniczą, stają się komórkami spoczynkowymi; w innych zachodzą procesy degeneracyjne. Często rozpoczynają się one silną wakuolizacją cytoplazmy oraz zwiększeniem Jiczby fizosomów, a także aktywności zawartych w nich enzymów trawiennych.

W okresie tym między komórkami nabłonka pęcherzyków (a także w otaczającej je tkance łącznej) może występować dużo wędrujących komórek fagocytarnych. W wyniku opisanych zmian dochodzi do stopniowego zaniku i zmniejszenia liczby pęcherzyków gruczołu sutkowego. Część nieaktywnych pęcherzyków pozostaje. Jest ich znacznie więcej niż w poprzedzającym pierwszą ciążę okresie spoczynkowym.

Równolegle ze zmianami w pęcherzykach odbywają się przeobrażenia tkanki łącznej. Prowadzą one do zwiększenia jej ilości. Przybywa znacznie tkanki tłuszczowej. Tkanka łączna uciska pozostające między jej elementami nieliczne, nieaktywne pęcherzyki oraz przewody mleczne różnego kalibru. W wyniku tych przeobrażeń w silnie rozwiniętym zrębie łącznotkankowym znajduje się niewiele elementów miąższu gruczołu.

Zahamowanie laktacji i występujące po tym uwstecz-nienie sutka związane jest zarówno z nieopróżnianiem gruczołu z wytworzonego już mleka, jak również z wpływem hormonów. W okresie uwsteczniania gruczołu stężenie prolaktyny szybko powraca do wartości występujących przed ciążą.

22.5.6. )

Budowa gruczołu mlekowego w okresie przekwitania

Przeobrażenia zachodzące w gruczole mlekowym w czasie przekwitania towarzyszą zmianom budowy i funkcji wielu innych narządów. Zmiany te związane są przede wszystkim ze zmniejszeniem się stężenia niektórych hormonów. Za większość zmian występujących w gruczole mlekowym odpowiedzialne jest małe stężenie żeńskich hormonów płciowych — estrogenów i progesteronu.

Przeobrażenia gruczołu mlekowego w okresie przekwitania objawiają się stopniowym, nierównomiernym zanikiem wszystkich budujących go elementów.

W tkance łącznej zrębu dochodzi przede wszystkim do zmniejszenia liczby komórek. Maleje także liczba włókien. W substancji podstawowej mogą być odkładane masy szkliste. Zanik miąższu gruczołu dotyczy pęcherzyków i sieci przewodów wyprowadzających. Wynikiem nierównomiernego zanikania miąższu narządu może być powstawanie torbieli. Utworzone są one przez przetrwałe pęcherzyki lub przewody pęcherzykowe, których komórki zachowały zdolność wytwarzania pewnej ilości wydzieliny. Nie może ona zostać wydalona, gdyż zanikowi uległy już wcześniej przewody wyprowadzające.

Komórki nabłonkowe tworzące miąższ gruczołu mogą być miejscem zmian nowotworowych prowadzących do powstania raka sutka. Ta niestety częsta choroba występuje nie tylko w czasie przekwitania, lecz może się również rozwinąć w innych okresach życia.

22.5.7.

Budowa gruczołu mlekowego unnężczyzn

U mężczyzn gruczoł mlekowy pozostaje w warunkach prawidłowych narządem szczątkowym, osiągając jedynie niewielki rozwój.