Zdjęcie1166 (2)

wtfinfnrn^f)    ^rc^

przestrzeganych śmkmle**. otrzymaliśmy się dość długo na problemach psychologicznych, podjętych przez Thomasa I Znanieckiego w ich wspólnym dziele, nie tylko dlatego, że zajmują w nim dużo miejsca (bądź co bądź było ono pierwszym wykorzystaniem pomysłów psychologii społecznej w poważnych badaniach socjologicznych), Są one godne uwagi również z tego powodu, że odegrały znaczną rolę w późniejszej ewolucji poglądów Znanieckiego, Jego zainteresowanie psychologią społeczną - rozbudzone w czasie współpracy z Thomasem - trwało wiele lat; poświęcił jej nawet specjalną książkę - The Lawt of Social Psycholog}/ i przez pewien czas uważał tę dyscyplinę za ważny, może nawet podstawowy, dział socjologii,

Otóż warto od razu powiedzieć, że zainteresowanie to było przejściowe. We wstępie do Social Actions Znaniecki odżegnał się od psychologii społecznej, zapowiadając badanie czynności społecznych nich u they are, bez dociekania, jakie są ich psychologiczne źródła i bez dedukowania czegokolwiek z psychologicznych założeńⁿ. W Saukach o kulturze znajdziemy autokrytykę, odnoszącą się wprost do przedstawionej w Chłopie polskim teorii przyczynowej współzależności wartości i postaw⁵¹. Także teoria osobowości społecznych—długo wykorzystywana i przekształcana przez Znanieckiego — została przez niego w końcu zastąpiona teorią ról społecznych.

Chociaż wyprawa Znanieckiego na teren psychologii społecznej imała poniekąd zakończyć ńę niepowodzeniem (w Social Actions mowa jest o dziesięciu latach frustracji) i przyjęciem

W CHP, t III, u. 1M0.

u y, Znaniecki, Social Actions, Poznań 1936 (cytowane dalej jako SA), sa. VIII-IX u p. Znaniecki, Nauki o kulturze, Warszawa 1971 (cy-towane dalci lako NK), I. 413.

konsekwentnie socjologicznego punktu widzenia przy wyjaśnianiu czynności ludzkich, nie sposób twierdzić, iż autor Social Actions niczego z niej nie wyniósł. Poszukiwania z zakresu psychologii społecznej — rozpoczęte w Chłopie polskim — były, jak się wydaje, ważnym odcinkiem drogi, która prowadziła do późniejszej, wolnej od wszelkich pozostałości psychologiz-mu, woluntarystycznej — jak powiedziałby Parsons — teorii czynności społecznych. To prawda, że o czynnościach była już mowa w pracach filozoficznych Znanieckiego, ale przecież pogłębiona ich analiza rozpoczęła się dopiero w orbicie psychologii społecznej, a nie łubiana przez swego autora książka The Latoś of Social Psychologi/ stała się ważnym krokiem w stronę dojrzałej teorii. Podobnie teoria osobowości społecznych była ogniwem, kto wie, czy nie niezbędnym, łączącym wczesne rozważania na temat stosunku jednostki i społeczeństwa z późniejszą teorią ról społecznych, która stanowiła ważny dorobek Znanieckiego.

Jakkolwiek ważna była psychologia społeczna w Chłopie polskim, stanowiła ona z założenia tylko jeden element projektowanej teorii społecznej, której elementem równie ważnym miała być socjologia. „Badając (...) żyde konkretnej grupy społecznej, natrafiamy na pewną bardzo ważną stronę tego żyda, której psychologia społeczna nie może dostatecznie u-względnić..."¹ Pisząc te słowa, Thomas i Znaniecki mieli na myśli „(...) normy zachowania, dzięki którym grupa utrzymuje, kieruje i upowszechnia odpowiedni łyp czynności wśród swoich członków”^u. O normach tych, będących, rzecz jasna, wartośdami w przyjętym w Chłopie polskim znaczeniu, piszą „(...) Normy zachowania i czynności, oceniane jako odpowiadające czy nie odpowiadające tym normom, tworzą,

1

CHP, l I, »■ 61. w Ibid.