Zdjęcie1185 (2)

również z nieznajomością lub nader mer. •_ znajomością pism Maxa Webera. Hozwn4*4^lą ogromną literaturę na temat ludzkich czynów i wydobywając z niej co cenniejsze spostrzeżenia i twierdzenia, Znaniecki uważał jednak, że nikt nie rozwiązał zadowalająco problemu naukowego badania czynności. Stało się tak, jego zdaniem, dlatego, że wszyscy badacze — dostrzegając trafnie współwystępowanie w każdej z nich dwóch podstawowych zmiennych: obiektywnej i subiektywnej („warunków” i „czynnej woli”) — mylili się wtedy, gdy usiłowali wyjaśnić relację wzajemną tych zmiennych — tym bardziej zagadkową, że „(...) w podobnych warunkach Czynności mogą być wykonywane z różnymi rezultatami, podobne zaś rezultaty można osiągnąć w różnych warunkach" ^M. Jak widać, Jest tu mowa o tym samym zagadnieniu przyezynowości społecznej, które było tak ważne w Nocie metodologiczne j do Chłopa polskiego.

Wśród stanowisk, jakie wyłoniły się w trakcie prób określenia względnego znaczenia owych dwóch zmiennych, dwa bodaj (Znaniecki omawia ich więcej, m-in. krytykując w tym kontekście Diltheya za irracjonalizm) zasługują na szczególną uwagę, gdyż w polemice z nimi autor Social Actions określił własne stanowisko. Stanowisko przez siebie krytykowane nazywał najpierw idealistycznym i realistycznym, później zaś teleologicznym i deterministycznym. Rzecznicy pierwszego skłonni są absolutyzować w czynnościach stronę subiektywną, widząc w nich wyłącznie urzeczywistnianie celu, który został przez podmiot działający pomyślany i od początku do końca określa jego czynność (krytyka tego stanowiska obejmowała m.in. pewne aspekty koncepcji Webera i Pareta). Rzecznicy drugiego stanowiska uważają, że determinantą czynności są jedynie tzw. warunki obiektywne

■(mniejsza o to. czy chodzi tu o środowisko czy _tez o ludzki organizm), podmiot zaś po prostu reaguje odruchowo na bodźce z ich strony •*. Wspólną cechą obu stanowisk jest absolutyza-_cja przeciwstawienia czynników subiektywnych i obiektywnych. Znaniecki mocno podkreślał wszakże, że zwolennicy obu stanowisk nie potrafią też wyodrębnić właściwej jednostki badania; traktują czynność jako proces, w którym jej swoiste warunki zlewają się ze środowiskiem jako takim, a „czynna wola” człowieka działającego roztapia się w całokształcie jego osobowości Na tym gruncie wyjaśnianie czynności nie jest możliwe.

Stanowisko, które Znaniecki przeciwstawia krytykowanym punktom widzenia, zasadza się na analizowaniu czynności tak, jak objawia się ona ludziom, którzy biorą w niej udział. Zmienia to całkowicie perspektywę: „Nie ulega wątpliwości, że czynność jawi się każdemu jako coś dynamicznego, trwającego w czasie, zmiennego i wytwarzającego zmiany. Z pewnością nie objawia się ona nikomu jako czysty proces (...) Jest dynamicznym połączeniem faktów obiektywnych, które — chociaż niektóre z nich ulegają zmianie w trakcie wykonywania czynności, inne zaś ostają się tylko podczas czasu jej trwania — dane są niemniej jednak jako realności, posiadające określoną treść i znaczenie, są empirycznymi wartościami ludzkimi, wybieranymi, łączonymi, modyfikowanymi, wytwarzanymi lub niszczonymi przez podmiot działający. Bez niektórych z tych faktów czynność nie pojawiałaby się jako empiryczny fakt humanistyczny; nie byłaby też doświadczana, gdyby każda z tych wartości istniała osobno i nie była związana z innymi, połączona z nimi w dynamiczną, strukturalnie spójną całość” •*.