Zdjęcieb3

na danym etapie rozwoju historycznego. W ramach i tej kultury występuje również obszerna i zróżnicowa- I na sfera, wytwarzanych społecznie i funkcjonujących w życiu ludzi, obyczajów i zwyczajów, postaw i za- I chowań (wynikających z relacji: jednostka — przy- I roda, jednostka — społeczeństwo, jednostka — jej oso- I bowość, jednostka — siły transcendentalne). Modeli ! spędzania czasu wolnego i świętowania, jak również ■ obrzędów i rytuałów, czyli form uroczystego akcen- 1 towania ważnych i przełomowych momentów (wydarzeń, sytuacji, rocznic) występujących tak w życiu jednostki, jak i w życiu zbiorowości społecznych (rodzina, gmina wyznaniowa, grupa pracownicza, klasa bądź warstwa społeczna, naród). Jest to sfera kultury obyczajowej, w ramach której konstruowane są poszczególne zwyczaje, obrzędy i święta, stanowiące symboliczny wyraz uzewnętrzniania potrzeb ludzkich wyższego rzędu oraz afirmacji społecznej przełomowych momentów w biografiach jednostek ludzkich i wspólnot społecznych, jak również posiadające okre- i śloną rangę ważności dla dalszego procesu ich samo- \ realizacji.

Przedstawione określenie kultury obyczajowej za- ą wiera pojęcia wymagające szerszego omówienia, a jed- 1 nocześnie uściślenia ich sensu znaczeniowego. Dotyczy to zwłaszcza takich pojęć, jak: obyczaj, zwyczaj, ob-rzęd, ceremoniał, rytuał, święto, uroczystość i symbol, j Są to terminy, którym w mowie potocznej bardzo 9 często nadawany jest różny kontekst znaczeniowy posiadający z kolei określone zabarwienie ideologiczne. ! Używa się np. następujących sformułowań: obyczaj coniedzielnego chodzenia do kościoła i obyczaj „wkupywania się” nowego pracownika do kolektywu współpracowników, zwyczaj składania życzeń urodzinowych czy imieninowych i zwyczaj dzielenia się jajkiem

w okresie Świąt Wielkanocnych, obrzęd ślubu cywilnego i obrzęd ślubu wyznaniowego (kościelnego), ceremoniał liturgiczny i ceremoniał szkolny, Święto I-go-Maja i Święto Bożego Ciała, uroczystość rodzinna i uroczystość państwowa. Można by wskazać wiele-podobnych zestawień, wziętych z praktyki naszego życia codziennego. Świadczy to o bardzo szerokim zasięgu społecznej funkcjonalności zjawisk z zakresu kultury obyczajowej.

Rozważania nad terminologią zjawisk kultury obyczajowej rozpocząć należy od podstawowego pojęcia, jakim jest obyczaj. Terminem tym określamy powszechnie uznawany, trwały i uświęcony tradycją spo-tób postępowania w określonych okolicznościach, charakterystyczny dla danego środowiska społecznego, terytorium i przedziału czasowego.

Obyczaj jest:

po pierwsze, powielanym zachowaniem się ludzi w określonych okolicznościach;

po drugie, zachowaniem charakterystycznym dla danego środowiska społecznego, obszaru terytorialnego oraz przedziału czasowego;

po trzecie, jest zachowaniem wymaganym (tzn. u-święeonym przez tradycję), nieprzestrzeganie go wywołuje określoną reakcję środowiska, dezaprobatę, naganę czy nawet karę *.

Wynika stąd, iż obyczaje stanowią jeden z normatywnych systemów składających się na całość procesu kontroli społecznej. W pewnym więc sensie stanowią one przedłużenie i uzupełnienie norm prawnych, z tym jednak, iż zasadnicza ich siła tkwi w różnorodności nieformalnych presji społecznych, począwszy od wyrażenia dezaprobaty, a skończywszy na wyrugowaniu danej jednostki ze zbiorowości społecznej. Tak więc obyczaje są regulatorami przynależności do danej

15