IMGE77

OB^— -    ------ Poezja jako Język

tylko porzucił zasadę jednoznacznego przyporządkowana wersów —jednostkom składniowym, ale ograniczył także wi runek rymowości klauzul, do którego Peiper przywiązywał tak duże znaczenie. Dla autora Nowych ust rymowe zamknięć było — jak wiemy — koniecznym czynnikiem dezindywiduali-zacji wersu. W utworach Przybosia widoczne jest dążenie do wyciszenia rymów, chociaż rzadko można u niego spotkać realizacje całkowicie „białe”. Korespondencje brzmieniowe klauzul nie mają w jego dokonaniach charakteru stosunków regularnych, czego domagał się Peiper. Przyboś równouprawnił niejako rym i brak rymu, stwarzając w ten sposób warunki dla „ekspresywności” obu wypadków. O strategii poetyckiej, jaka kryla się za taką metodą organizacji brzmieniowej utworu, wspomnimy jeszcze dalej. Jest to bowiem sprawa wychodząca już poza zakres bezpośrednich zależności operacji zdaniowe-twórczej i operacji wierszo twórczej.

ff

Dotychczasowe rozważania dotyczyły tych kategorii poetyki awangardowej, które pozwalały rozpoznawać i identyfikować pierwiastkowe działania językowe właściwe dla poezji oraz elementarne jednostki informacji poetyckiej. Dotyczyły kategorii poetyckiej langue jako swoistego „podobszaru" położonego w obszarze języka. Obecnie chcielibyśmy zająć się kategoriami charakterystycznymi dla awangardowej koncepcji wypowiedzi poetyckiej. Rozróżnienie takie nie byk) zresztą obce samym awangardzistom. „Poezja — pisał Peiper — to tylko gatunek mowy, poemat to twór, którym ją ąjrau-jemy”^{1 2}. Od poeąji jako możliwości specyficznych artykulugi wypada zatem przejść do sposobów takich artykulacji. Poza samymi utworami, które są nosicielami pewnych reguł organi-zacyjnych. i poza wypowiedziami programowymi awangardzistów, dysponujemy w tym względzie rzadko spotykanymi gdzie indziej świadectwami: są nimi interpretacje własnych tekstów poetyckich dokonywane przez autorów awangardowych, analizy wyjaśniające, które pokaziąją — już nie teoretycznie, ale na przykładzie konkretnych realizacji — jakiego

102 x Peiper. Przedmów* do Poematów. Kraków 1036, s. 13 rodsąju zasady konstrukcyjne miały dla nich pierwszoplanowe znaczenie. Nie sposób wprost przecenić rolę tych dyskursyw-nych „tłumaczeń⁰, demonstrujących przewidywane przez autorów sposoby odbioru ich przekazów¹⁰³. Oczywiście — samo pojawienie się takich autokomentarzy jest faktem znaczącym. Było ono możliwe tylko na tle przekonania o rzemieślniczym charakterze poezji. Na tle poglądu wykluczającego rozumienie aktu twórczego jako uzewnętrznienia dyspozycji tajemniczych dla poety, znajdujących się poniżej (lub powyżej) poziomu jego świadomości, a więc nie dających się nazwać. Dla awangardzistów akt twórczości to w pierwszym rzędzie doświadczenie dyscypliny językowej, proceder budowania wypowiedzi, który jak wszelkie celowe działanie daje się nie tylko wyrazić poprzez swój rezultat, ale także sformułować w terminach własnej metodologii.

Ogólnie biorąc, awangardowa koncepcja wypowiedzi zwrócona była polemicznie przeciw dwóm modelom poetyckiego przekazu. Przeciwstawiała się przede wszystkim ta-kiej wypowiedzi, której kompozycja stanowi funkcję jakiegoś ustalonego uprzednio porządku przedmiotowego. A więc np. wypowiedzi narracyjnej czy opisowej, gdzie stosunki między-słowne i nuędzyzdaniowe są wykładnikami relacji między zdarzeniami czy stanami rzeczy, gdzie układ sekwencji wyrazowej jest wyznaczony przez przebieg jakiejś akcji lub przestrzenne usytuowanie zjawisk. Zwracała się także przeciw „logice" wy-wodu refleksyjnego, dydaktycznej formuły, filozoficznej spekulacji czy lirycznego wynurzenia jako zasadzie organizowania przekazu.

Z drugiej strony awangardowa koncepcja była wyrazem niezgody również na taki typ poetyckiego komunikatu, który tamtemu radykalnie się przeciwstawiał, ów drugi model ukształtował się w obrębie dążeń — mówiąc z grubsza — ekspresjonisty cznych i nadrealistycznych, a więc dążeń, które totalnie negowały możliwość wypowiedzi poetyckiej jako przebiegu słownego określanego przez jakiś uporządkowany, mąją-

¹⁰³ W grę wchodzą autoanalizy zawarta w Tędy Peipera, w Poezji integralnej Bratkowskiego oraz pewne wypowiedzi Przybosia, zwłaszcza z aa jago komentarz do wiersza Luk. będący odpowiedzią na ankietą -Okolicy poetów-X r iaaa na temat Jak powstaje wiersz? (przedr. pt NarotUiny wiersza, (w 1 J. Przyboś. Nojmniej mUw. Kraków IMS. a 183-193)