DSCF3407

widzenia psychologii wychowawczej jako rozwój od fazy cgocentryczno-antropomor/iczncj, poprzez fazę kryzysu religijnego w okresie dojrzewania, do fazy odrodzenia duchowego (1923). Podobnie ujmował ten proces Stefan Malcy (1885-1952) w swojej Psychologii okresu dojrzewania (1932).

Obok prac systematyzujących stan wiedzy w tej dziedzinie, pojawiają się także badania empiryczne, jak wspomniane już analizy młodzieżowych ankiet i dzienników (Szuman, Pieter, Weryński 1933) oraz badania zachowań magicznych młodzieży przeprowadzone przez Stefana Błachowskiego (1930, 1937, 1939), w których wykazał on związek pomiędzy nasileniem się tych zachowań a poziomem przeżywanego niepokoju.

RELIGIA I OSOBOWOŚĆ

Okres trzeci to psychologia religii w PRL, a więc w sytuacji istnienia znacznej presji ideologicznej o antyreligijnym charakterze, co w oczywisty sposób utrudniało, a nawet uniemożliwiało rozwój lej dyscypliny, zwłaszcza w uczelniach państwowych. Szczególnie trudny okres przeżywała w pierwszej dekadzie (z wyjątkiem krótkiego okresu tuż po drugiej wojnie światowej). Początek odrodzenia tej dyscypliny można było zaobserwować dopiero wraz z pewną liberalizacją systemu politycznego, która zaowocowała w latach siedemdziesiątych pojawieniem się jej jako przedmiotu studiów w ramach Instytutu Religioznawstwa UJ (jedynego, jak do tej pory, w uczelni państwowej).

Znacznie wyraźniej i w zasadzie przez cały czas była ona natomiast obecna w programach studiów uczelni katolickich, a zwłaszcza Katolickiego Lłniwersytetu Lubelskiego. Psychologiczne analizy religijności prowadzone były tam przez ks. Józefa Pastuszkę, który rozpoczął prowadzenie systematycznych wykładów z tej dziedziny od momentu objęcia katedry psychologii w roku 1934. Jego prace w tej dziedzinie obejmowały szeroki zakres zagadnień związanych in. in. z psychologią kapłaństwa (1958a, 1962, 1963a, 1963b, 1967), modlitwy (1963c), typologią religijności (1949, 1952, 1958b), związkiem religijności z osobowością i charakterem (1958c, 1959, 1963b, 1975), źrwllami niewiary (1946), psychologią rozwojową religii (1961).

Analizy te kontynuował ks. J. Majkowski, zajmując się m.in. problematyką psychologii kapłaństwa (1962, 1968, 1975), psychologią ascezy i mistyki (1949, J963), psychologią praktyk religijnych, takich jak post (1950) czy modlitwa (1957, 1970).

Z końcem lat sześćdziesiątych, początkowo w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, a później i w innych uczelniach, pojawia się nowy nurt w polskiej psychologii religii, który odgrywać w niej będzie dominującą rolę przez prawic dwie dekady. Odtąd większość badań prowadzonych w ramach tej dyscypliny, zarówno w ośrodkach katolickich, jak i poza nimi, będzie miała charakter ilościowych poszukiwań związków religijności (ujmowanej początkowo jed-no wy miarowo) z cechami osobowości badanymi przy użyciu testów psychologicznych. Względnie zobiektywizowany charakter tych badań umożliwiał pewne złagodzenie i neutralizację postaw ideologicznych, znacznie wyraźniej manifestujących się na ogół w badaniach jakościowych i analizach teoretycznych.

Jako metody badań były tu najczęściej używane standaryzowane testy i skale psychometryczne. Do najczęściej stosowanych należały: 16-czynniko-wy Kwestionariusz Osobowości Cattella, Kwestionariusz Niepokoju Cattclla,

Test Poczucia Sensu Życia Crumbaugha i Maholicka, Lista Przymiotników Gougha i Heilbruna i inne. Ich wyniki były zazwyczaj korelowane z różnymi skalami, jak np. skala intensywności postawy religijnej opracowana przez ks. Władysława Prężynę (1968), który zainicjował w Police ten nurt badań, bądź wskaźnikami religijności ujmowanej jedno- lub wielowymiarowo (zwłaszcza w ostatnich latach).

Do najbardziej jednoznacznych wśród stwierdzanych zależności należy związek pomiędzy religijnością a sensem życia badanym na ogół za pomocą Testu Poczucia Sensu Życia Crumbaugha i Maholicka. Jego wyniki są pozytywnie skorelowane z intensywnością postawy religijnej mierzonej przy użyciu specjalnie skonstruowanej skali (Prężyna 1981), częstotliwością praktyk religijnych (Doktór 1980), udziałem w duszpasterstwie akademickim (Tatarowicz 1988).

Przy użyciu kwestionariuszy Cattella stwierdzano także związek różnych wskaźników religijności z konserwatyzmem, introwersją, niepokojem (kierunek stwierdzanej zależności jest jednak różny w różnych badaniach), integracją osobowości (Prężyna 1969; Grzymała-Moszczyńska 1981; Bazylak 1984; Chlewiński 1987).

Badany za pomocą Listy Przymiotników obraz siebie osób o wyższej intensywności postawy religijnej (Prężyna i Kwaśniewska 1974) jest bardziej pozytywny. Wyższy jest także ich wskaźnik samoakceptacji (zbieżności pomiędzy realnym i idealnym obrazem siebie).

Uzyskane przez ks. Władysława Prężynę wyniki za pomocą wspomnianych kwestionariuszy jak i innych (kwestionariusza Morrisa „Drogi Życia", Inwentarza Psychologicznego Gougha, Inwentarza Samoaktualizacji Shostro-

131