przedm psych wych

I. Psychologiczne podstawy wychowania

1. Przedmiot psychologii wychowawczej

Psychologia wychowawcza jako nauka powstała na przełomie XIX i XX wieku. W początkowym okresie rozwoju była ona nazywana psychologią pedagogiczną oraz pedagogiką eksperymentalną, co wskazuje na jej związek zarówno z psychologią, jak i pedagogiką.

Obecnie w nazew'nictwde naukowym jest używ^Tany termin „psychologia wychowawcza”. Oprócz niego spotykamy się z terminami „psychologia wychowania” i „psychologia nauczania”. „Psychologia wychowawcza” jest pojęciem szerszym, obejmującym „psychologię wychowania” i „psychologię nauczania”, jako główne działy. Łączą się one ściśle ze sobą i dlatego rozgraniczenie wchodzącej w ich zakres problematyki nastręcza nieraz poważne trudności. Nauczanie polegające na wzbogacaniu wiedzy, kształceniu umiejętności i nawyków spełnia również funkcję wychowawczą. Z drugiej strony w procesie wychowania dokonuje się przekazywanie informacji oraz kształcenie różnych umiejętności i nawyków stanowiących istotny składnik procesu nauczania.

Psychologię dzieli się nieraz na psychologię teoretyczną, prowadzącą badania podstawowe, oraz psychologię stosowaną, podejmującą badania w-drożeniowe. Zgodnie z tym ujęciem psychologia teoretyczna analizuje ogólne praw'a funkcjonowania ludzkiej psychiki i działania, natomiast podstawowym zadaniem psychologii stosowanej jest wykorzystanie wiedzy psychologicznej w praktyce, w różnych dziedzinach ludzkiej działalności.

Psychologia wychowawcza bywa traktowena jako jeden z działów psychologii stosowanej przydatny przy rozwiązywaniu wielu problemów praktycznych występujących w procesie nauczania i wychowania. W tym ujęciu funkcja psychologii wychowawczej polega

na praktycznym wykorzystaniu ogólnych praw psychologicznych wykrytych przez psychologię ogólną 1 rozwojową, zawartych w różnych teoriach psychologicznych.

Wielu autorów kwestionuje zasadność podziału psychologii na teoretyczną i stosowaną oraz traktowanie psychologii wychowawczej jako działu psychologii stosowanej. Wskazuje się przy tym, że niełatwo jest rozgraniczyć zakres badań podstawowych i wdrożeniowych, między którymi zachodzą ścisłe wzajemne powiązania. Z tego względu w ujęciu S. Baleya „zdobycze teoretyczne w zakresie psychologii wy-chowania^źazwycżaj przydawać się będą dla praktyki, a równocześnie _v praktyczne zagadnienia, wysuwające się na terenie psychologii pedagogicznej, muszą oprzeć się o pewne założenia teoretyczne”.¹

Również S. L. Rubinsztęjn wyraża pogląd, że psychologii wychowawczej nie należy traktować jako zbioru praktycznych wskazań przydatnych w procesie nauczania i wychowania. Zaznacza, że próba „...budowania psychologii pedagogicznej jako zbioru wniosków pedagogicznych — próby zewnętrznego, mechanicznego stosowania tez psychologii abstrakcyjnej do konkretnych warunków' rozwoju psychicznego.dziecka, tez zdobytych poza tymi warunkami — jest z istoty swej błędna”.²

Proces wychowania jest zjawiskiem mającym wiele różnych, a równocześnie powiązanych ze sobą aspektów. W szczególności można wyróżnić pedagogiczne, socjologiczne i psychologiczne aspekty wychowania.

Przy analizowaniu pedagogicznych aspektów wychowania należy określić jego cele. Wyznaczają one system instytucji wychowawczych funkcjonujących w danym społeczeństwie oraz oddziaływań realizowanych przez ich członków, spełniających określone funkcje wychowawcze. Cele wychowania dostarczają modeli i wzorów stanowiących układ odniesienia pozwalający na dokonanie oceny wyników wychowania oraz jego skuteczności.

Cele wychowania są wypracowywane przez teorię wychowania. Przy ich tworzeniu należy uwzględnić uwarunkowania społeczne i psychologiczne: rzeczywistość społeczno-kulturalną, w której powstają,

11

1

   S. Baley Psychologia wychowawcza w zarysie. Wyd. III. Warszawa PWN 1958, s. 8.

2

   S. L. Rubinsztęjn Podstawy psychologii ogólnej. Wyd. U. Warszawa Książka i Wiedza 1964, s. 40.