Image 32

dla lat 1925-26, natomiast dla pozostałych lat dane źródłowe będzie posiadał. Wówczas posiadając rozeznanie ogólne (wiedzę pozażródlową), ze w latach 1925-26 nie mogły wystąpić jnkowcś czynniki zakłócające rozwój ludności w stosunku do lal, dla którycli posiada dane źródłowe, przyjmuje dynamikę rozwoju ludności dla lal 1925-26 taką, jaka występowała w latach wcześniejszych i późniejszych. Takie wyliczenia (tzw. postępowanie interpelacyjne) są pewne, jeśli nic wystąpiły jakieś zakłócenia w okresie, w którym występuje brak danych źródłowych. Natomiast takie wyliczenia są mniej pewne, jeśli jakieś anomalie wystąpiły; w przypadku większych załamań, zwłaszcza dla dłuższych okresów, obliczenia interpolacyjne byłyby nieprzydatne.

Podobną metodą możemy dokonywać obliczeń na podstawie lat najbliższych, zarówno wstecz, jak i w przód. Na przykład mając dane z lat 1950-1960 możemy obliczyć dynamikę wzrostu ludności w latach 1961-1965, nawet wówczas, gdybyśmy nie posiadali dla ludności tego okresu danych statystycznych (okres późniejszy-interpolacja), a także dla lat 1947-49 (okres wcześniejszy-ekstrapolacja). Analizy i obliczenia dokonywane drogą ekstrapolacyjną, nawet przy założeniu, żc nic było w tych latach większych odchyleń, będą mniej dokładne jak te, gdy posiadamy źródła wcześniejsze i późniejsze (interpolacja).

4. Obliczenia wyczerpujące

Obliczenia wyczerpujące polegają na wykorzystywaniu sporządzonych ze źródeł zestawień statystycznych całej badanej przez historyka zbiorowości do ustalania różnych nowych faktów. Często takie zestawienia liczbowe sporządzane są na polecenie władz państwowych, np. spisy ludności, spisy pogłowia zwierząt, spisy rolne. Na przykład na podstawie spisu ludności możemy ustalić grupy zawodowe ludności, strukturę wieku, płeć, liczbę zamieszkałej ludności w miastach i na wsi, gęstość zaludnienia; na podstawie spisu rolnego można ustalić strukturę gospodarstw, strukturę produkcji rolnej ild. Na podstawie zestawień liczbowych możemy również ustalać fakty, co do których brak jest danych źródłowych, jeśli na przykład posiadamy dane odnośnie produkcji broni przez cechy średniowieczne w Polsce, możemy na tej podstawie ustalić jakość i strukturę uzbrojenia wojska. Jeżeli znamy z zestawień wydajność zbóż z całego kraju, możemy ustalić poziom gospodarki rolnej poszczególnych regionów Podobne wyniki możemy ustalić na podstawie ilości sprzedawanych nawozów itd.

Wykorzystywanie metod obliczeń wyczerpujących dla ustalenia faktów i wyniki tych ustaleń uzalcż.nione są od bogactwa źródłowego materiału statystycznego. Tak jak w przypadku badań, baza źródłowa stanowi podstawę i efekty tych dociekań.

5. Obliczenia reprezentacyjne

Obliczenia reprezentacyjne polegają na wykorzystaniu będącego do dyspozycji historyka materiału źródłowego obejmującego część badanej zbiorowości i wykorzystania go do ustaleń pozostałej części zbiorowości. Obliczenia tego typu stosuje się najczęściej z dwóch powodów:

a)    braku materiałów źródłowych do części badanej rzeczywistości,

b)    nadmiaru źródeł, których nic byłby w stanie historyk przeanalizować.

Obliczenia i badania jcprczcntaęyjnc stosowane są głównie w historii gospodarczej, w demografii, a także często innych, np. obecnie stosowanych szeroko tzw. badaniach opinii publicznej na określone zagadnienia. Na przykład ustalając przeciętną wydajność z hektara zbóż dla całego kraju, wytypować można lub drogą losowania ustalić kilka (5-b) województw. których dane uznamy za reprezentacyjne i obliczoną dla nich średnią wydajności przenieść na cały kraj. Na takiej samej zasatlz.ie można obliczyć np. dochody gospodarstw rolnych i inne.

Przy stosowaniu metody reprezentacyjnej, dla uzyskania możliwie najbardziej prawdziwych wy i 11 kó w,"“ważne jest właściwe typowanie poddanych badaniom cząsteczek ogólnej zbiorowości. Uważa się za hardziej reprezentatywny wybór tych cząsteczek drogą losowania a nie specjalnego doboru, który może doprowadzić do zniekształcenia ogólnego obrazu badanej rzeczywistości . Oczywiście w losowaniu leż. mogą wystąpić nic-adekwatności. lecz będą one na pewno mniejszo, aniżeli w doborze specjalnym elementów uznanych za reprezentacyjne.