Image (31)

22    JANUSZ KOSTECKI

oraz - zewnętrznych w stosunku do poprzednich - czynników sytuacyjnych. W praktyce badawczej terminy tc mają jednak przede wszystkim znaczenie porządkujące, a chcąc wyjaśnić konkretne zjawiska, używa się przede wszystkim ich - niezbyt zresztą precyzyjnych - wskaźników. W wypadku kompetencji są to: poziom i kierunek wykształcenia, uprawiany zawód, a czasem nawet cechy bardziej pośrednie, jak miejsce zamieszkania czy wiek. Jeszcze bardziej ograniczona jest moc wskaźnikowa rozmaitych surogatów stosowanych w wypadku, gdy chcemy zwrócić uwagę na rolę systemów wartości - wyróżników społecznych (płci, wieku, pochodzenia społecznego, wykształcenia), a także na przykład poglądów politycznych czy stosunku do wiary, które same zresztą niełatwo poddają się badaniu.

W niniejszym tekście usiłowałem pogodzić dwa cele: chciałem zrekonstruować podstawowe obszary zainteresowań dotychczasowych badań nad czytelnictwem oraz - biorąc pod uwagę także zagadnienia na ogół pomijane - uporządkować je wszystkie z jednolitej perspektywy. Jednocześnie - uwzględniając rozmaite trudności, z którymi stykają się badacze czytelnictwa - starałem się wskazać, że są one wspólne dla tych wszystkich, którzy zajmują się problemami komunikacji społecznej. Tak więc, to nie tylko z owych trudności wynikają rozmaite słabości naszej wiedzy. Problem leży chyba głębiej.

Zapewne niemal wszyscy znają starą anegdotę o tym, jak to jeden z podróżnych w czasie postoju pociągu na stacji zwrócił uwagę na robotnika kolejowego, który idąc peronem, młotkiem na długim trzonku uderzał w koła wagonów. Na pytanie o sens tej czynności robotnik odpowiedział: Wie pan, robię to ponad pięćdziesiąt lat, więc już zapomniałem po co. Czy czasem na pytanie czytelnika wielu prac z naszej dziedziny o to, po co one powstały, nie powinna - niestety zgodnie z prawdą - paść zbiorowa odpowiedź: Wie Pan/i, robimy to już przeszło sto lat, więc...?

Choć zdecydowanie nie zgadzam się z opinią, że „Atakowanie złych książek jest nie tylko marnowaniem czasu, lecz również źle wpływa na charakter”¹⁷, niemniej zakończę konkluzją pozytywną - przypomnieniem dzieła, którego autorzy z pewnością nie mieliby problemów z odpowiedzią na przytoczone wcześniej pytanie. Za jeden z modelowych przykładów dostrzeżenia głębokiego sensu badań praktyk lekturowych uważam opracowanie Williama I. Thomasa i Floriana Znanieckiego Chłop polski w Europie i Ameryce. Warto czasem kontynuować sposoby myślenia sprzed blisko wieku.

¹⁷ W.H. Auden, O czytaniu, [w:] idem, Ręka farbiarza i inne eseje, wyb. M. Sprusiński, J. Zieliński, wstęp J. Zieliński, Warszawa 1988, s. 25.

Reading as subject of scholarly reflection

Summary

Kemarks formulated in the paper - written from a social-cultural perspective - refer both to tiuilyscs of reading carried out in the past and today. The author examines three issues:

1.    seope of readership as a research subject. This scope has been traditionally determined i krhnological criteria - communication properties of printed records. The author discusses the

- parałion of readership studies dealing with books and the press, and the problems scholars have i.» Ijicc in connection with the functioning of texts available on optical dises, special readers and the niirinet;

2.    main research problems and terminology used. The author discusses: a) the boundaries m| ||k* addressee group and its social characteristics; b) examples of people’s reading practices. Willi regard to the latter, the author points to: the mechanisms of shaping the reader group; various n lalions between reading and other human activities; the act of reading itself (degree of the inter-iinlisalion of the habit of reading, methods of contacts with books, types of texts read by readers, \ liii h are also part of social memory - canons, preferences, choices, including recommended book Ihls, ways of reading);

3.    naturę of information obtained resulting from restrictions related to available sources as well i research methods and teehniąues used. The author focuses on the differences between the posil ul Mieś provided by historical research and those related to the current situation. He notes that the

mloi mation conceming readership is influenced by the awareness of those taking part in the surveys. In uldition, he analyses the indicator-like naturę of yariables used in readership studies.