10938 LastScan5

chłopcy oraz większe w stosunku do nich oczekiwania dorosłych, mogą powodować problemy natury psychologicznej i społecznej.

Również opóźniony rozwój płciowy ma większe znaczenie dla chłopców niż dla dziewcząt (jest ono wyraźnie negatywne). W okresie życia, gdy siła i sprawność fizyczna decydują o zajmowanej pozycji społecznej, niedorównywanie pod tym względem rówieśnikom jest boleśnie przeżywane i wyzwala brak wiary w siebie, poczucie osamotnienia, a także potrzebę podporządkowania się innym. Chłopcy kompensują to w rozmaity sposób - zarówno społecznie pozytywny (dążenie do sukcesów w innej dziedzinie), jak i negatywny (zwiększona agresywność) (Jones, 1957). Późno dojrzewający chłopcy krócej doświadczają frustracji związanej z brakiem społecznego przyzwolenia dla aktywności seksualnej, a także ich rosnąca potrzeba niezależności krócej podlega tłumieniu (Tanner, 1963).

Zmiany w zakresie emocji, jakie występują w fazie dorastania, nie są związane jedynie ze zmieniającym się obrazem własnej osoby. Procesy neurohormonalne przekształcające organizm przyczyniają się do występowania zwiększonego pobudzenia emocjonalnego oraz do labilności (chwiejności) emocji. U wielu dorastających nasila się lękliwość; wg Garrisona (1958) osiąga ona swój szczyt około 13.-14. r.ż. Szczególnie częste są lęki społeczne, jak np. lęk przed niepowodzeniem czy przed ekspozycją społeczną (Obuchowska, 1983). Charakterystyczna dla dorastających jest też ambiwalencja uczuć, tj. niemal równoczesne przeżywanie uczuć przeciwstawnych, takich jak np. miłość i nienawiść. Do częstego występowania u dorastających poczucia niepewności siebie oraz zakłopotania przyczyniają się też zjawiska takie jak nagle pojawiający się rumieniec na twarzy (a także na szyi), a u chłopców zmazy nocne oraz mimowolna erekcja prącia, która może pojawiać się niezależnie od pobudzenia seksualnego, np. wskutek ucisku lub zdenerwowania. Badacze są zgodni, że chłopców często niepokoi długość penisa, słabe owłosienie ciała, a jeszcze bardziej słabe umięśnienie (Nielsen, 1996).

Występowanie wymienionych kłopotów i zmartwień zależy od znaczenia, jakie dorastający oraz osoby z ich otoczenia przypisują poszczególnym zjawiskom. Dojrzewanie płciowe dziewczyny czy chłopca, jakkolwiek sterowane genetycznie i rozgrywające się w biologicznym wymiarze człowieka, jest bowiem nieodłącznie związane z psychiką oraz ze społecznym otoczeniem. Dojrzewanie jest procesem, który obejmuje całego człowieka, jest interakcyjną „grą” w nim samym oraz między nim a jego środowiskiem.

5.2.2. Zmiany w zakresie czynności poznawczych

Zmiany, jakie w okresie dorastania dotyczą czynności poznawczych, są zazwyczaj rozpatrywane z dwóch punktów widzenia: w oparciu o koncepcję J. Piageta (1966), oraz z punktu widzenia procesów informacyjnych, czyli procesów od których zależy nabywanie informacji, ich magazynowanie i przetwarzanie; mają one swój udział w myśleniu i rozwiązywaniu problemów. Sposób, w jaki dorastający rozwiązują problemy, jak rozumieją samych siebie oraz innych, wynika - zdaniem Piageta - z przejścia ze stadium operacji konkretnych do stadium operacji formal-iiycu. i u ostatnie cnarataeryzuje się bardziej logicznym oraz abstrakcyjnym, a także mniej egocentrycznym myśleniem. Dorastający głębiej wnikają w problemy, dostrzegają różne opcje, stawiają dociekliwe pytania. Ich otwartość i poszukiwanie racjonalnych wyjaśnień łączą się z krytycyzmem i niejednokrotnie z odrzuceniem dotychczasowych autorytetów. Zaczynają posługiwać się ironią, parodią i metaforą. Wszystkie te właściwości cechujące stadium operacji formalnych powodują, że życie intelektualne młodzieży staje się intensywne i bogate.

Nie wnikając w krytykę koncepcji Piageta, należy zaznaczyć, że takie właściwości jak otwartość czy wnikliwość umysłu, lub też zdolność do ujmowania zjawisk z innego punktu widzenia, mogą charakteryzować także osoby w młodszym wieku (Keating, w: At the threshord..., 1990) i mogą być przypisane inteligencji emocjonalnej, kształtowanej przez środowisko wychowujące (Goleman, 1997). Tezy koncepcji Piageta znajdują potwierdzenie w wynikach badań wykazujących, że wraz z okresem dorastania rozwija się myślenie abstrakcyjne i logiczne, zdolność do refleksji i autorefleksji, do rozważań natury moralnej, do perspektywicznego ujmowania zdarzeń oraz, że pojawiają się też zainteresowania społeczne i polityczne. Jednak istnieją indywidualne wariacje w rozwoju poznawczym dorastających, a rozwój myślenia formalnego trwa przez cały okres adolescencji. Piaget początkowo przypisywał rozwój myślenia formalnego okresowi od 11. do 15. r.ż., jednak później (1972) wyraził przekonanie, że myślenie na poziomie operacji formalnych rozwija się w przebiegu całego okresu adolescencji i uzyskuje optymalny poziom między 15. a 20. r.ż.

W myśleniu na poziomie operacji formalnych można, według niektórych badaczy (Broughton, 1983) wyróżnić dwie fazy: wczesną fazę operacji formalnych, w której zwiększająca się zdolność hipotetycznego myślenia owocuje swobodnym, nieskrępowanym myśleniem, ujmującym świat nadmiernie subiektywnie i idealistycznie; oraz późną fazę operacji formalnych, w której dorastający konfrontują swoje rozumowanie z rzeczywistością, z czego wynika przywrócenie intelektualnej równowagi. Dorastających charakteryzuje też niepewność poznawcza wynikająca z refleksji. W sytuacji, gdy młodsze dziecko podaje szybko i pewnie swoje oceny, dorastający zastanawia się i waha. Dzieje się tak dlatego, że wraz z dorastaniem pojawia się świadomość, że nie wszystkie sytuacje są proste, a nie wszystkie problemy rozwiązywalne. Wahanie i sceptycyzm dorastających są niekiedy tak nasilone, że ujmują sytuacje jednoznaczne jako niezwykle skomplikowane. Tak więc, jakkolwiek umiejętności umysłowe dorastających niepomiernie wzrastają, to jednocześnie mogą oni być przez swoje otoczenie spostrzegani Jak gdyby stracili intelektualny fundament” (Nielsen, 1996, s. 88).

Zmiany, jakie dotyczą czynności poznawczych, ujmowane z punktu widzenia procesów informacyjnych, zostały stwierdzone w licznych badaniach. Procesy informacyjne przebiegają u dorastających szybciej niż u dzieci (Hale, za: Nielsen, 1996). W zakresie percepcji stwierdzono, że spostrzeżenia dorastających są w porównaniu ze spostrzeżeniami dzieci bardziej dokładne, wielostronne i ukierunkowane (Przetacznik, 1978; Szuman, 1985). Wiąże się to m.in. z najwyższą w ciągu życia wrażliwością zmysłów (McNeil, Fuller, Estrada, 1978). U dorastających rozwija się uwaga dowolna, która u dzieci miała przede wszystkim charakter mimowolny. Rozwija się też ich pamięć logiczna i dowolna. W starszych podręcznikach