img130�0x581

Epoka pr/nlpstnncnna

18 baskijski) i południowo-zachodni.! część Azji (głównie języki Indii: hindi. bcngali. urdu. gudżarali. marathi ild. oraz ormiański, perski, tadżycki, kurdyjski, afgański i inne). Nic wszystkie grupy rodziny indocuropcjskicj przetrwały do dziś: zupełnie wymarły języki anato-lijskie i tocharskie. a z wielu indoeuropejskich języków bałkańskich, znanych ze starożytności, do dziś przetrwał tylko albański. Podobnie na początku naszej ery wyszły z użycia języki italskie - oprócz łaciny, która w postaci pisanej, literackiej utrzymała się jeszcze długo jako język liturgii, nauki i w ogóle piśmiennictwa, a w postaci mówionej, ludowej w drugiej połowic pierwszego tysiąclecia n.e. dała początek językom romańskim, które dziś mają około 500 milionów użytkowników. Wielką ..karierę” zrobiły również języki indyjskie, którymi mówi dziś około 430 milionów użytkowników, germańskie z ponad 400 milionami użytkowników i słowiańskie z około 250 milionami. Przykładu regresu dostarczają natomiast języki celtyckie: w ostatnich wiekach p.n.e. rozpowszechnione w całej Europie Zachodniej, w części Europy Środkowej, na Bałkanach, a nawet w Azji Mniejszej - dziś liczą tylko około 3 milionów użytkowników, w większości zresztą dwujęzycznych (ocalałe do dziś języki celtyckie to irlandzki, szkocki, walijski i bretoński).

Wróćmy jednak do trzeciego tysiąclecia p.n.e. Powstałe w' wyniku rozpadu praindocuropcjszczyzny nowe prajęzyki ulegały dalszym zmianom i przekształceniom. Jedne z nich ewoluowały szybciej, inne wolniej. Język praanalolijski np. już przed początkiem drugiego tysiąclecia musiał rozpaść się na pochodzące od niego języki anatolijskie. skoro jeden z nich. hetycki. jako odrębny już język indoeuropejski został zaświadczony w licznych tekstach pisanych pismem klinowym, pochodzących z pierwszej połowy drugiego tysiącleciu p.n.e. Podobnie miała się rzecz z językiem praindoirańskim i pragrcckiin. skoro w tym samym mniej więcej czasie na widowni dziejowej ukazują się. jako odrębne języki, .sturoirański i grecki.

Inne natomiast języki - „produkty" rozpadu praindoeuropej-szczy/ny ewoluowały wolniej. Należał do nich język prasłowiański Mówiące nim plemiona mieszkały początkowo prawdopodobnie w dorzeczu Odry i Wisły - między Odrą a Bugiem i Bałtykiem a Karpatami. Z czasem część Prasłowian przeniosła się dalej na wschód, w dorzecze środkowego Dniepru i Desny. Prawdopodob-

nie wywołało to najstarszą dającą się dziś odtworzyć różnicę 19 dialcktalną w języku prasłowiańskim: nowo skolonizowane obszary wschodnie przeprowadziły uproszczenie grup spółgłoskowych tl. di do /. praojczyzna natomiast pozostawiła te grupy bez zmiany (stąd dziś w języku polskim mydło, modiW się. natomiast w rosyjskim -myło. mołirsjo). Wraz z tą różnicą wytworzyło się jeszcze kilka innych, równic drobnych, w ogóle jednak język prasłowiański bardzo długo był w stosunkowo wysokim stopniu jednolity. Dopiero wielka ekspansja terytorialna Słowian, rozpoczęta w V wieku n.e.. gwałtownie przyspieszyła proces różnicowania się i rozpadu języka prasłowiańskiego. Ekspansja ta skierowana była głównie na południe W jej wyniku Słowianie opanowali do VIII wieku cały Półwysep Bałkański z Peloponezem, gdzie tylko miasta pozostały greckie, wieś natomiast była już całkiem słowiańska. Na Peloponezie jednak Słowianie ostatecznie się nic utrzymali wobec akcji rehel-Icnizacji przeprowadzonej przez cesarzy bizantyńskich, nie utrzymali się także na obszarze dzisiejszej Rumunii, gdzie ostatecznie, po kilku wiekach rywalizacji, górę wzięła dawna zromanizowana ludność pochodzenia dackiego. wreszcie w końcu IX wieku zaczęło się wypieranie Słowian z Niziny Panońskiej przez osiadłe tam plemiona nieindoeuropcjskich Węgrów - przybyszów z okolic Uralu Poza kierunkiem południowym ekspansja Słowian skierowała się na zachód, gdzie zasiedlili obszary sięgające aż za Labę (skąd jednak już w czasach historycznych zostali wyparci przez Germanów), a także dalej na wschód, gdzie nawarstwiali się na mieszkające tam dotąd ludy bałtyckie, fińskie, ałtajskie (tureckie), a nu południowym wschodzie również irańskie. Tak rozległe terytorium z natury rzeczy sprzyjało różnicowaniu się, a ostatecznie rozpadowi języka prasłowiańskiego. Mimo przesunięć terytorialnych niektórych plemion (które na skutek tego wchodziły w różne, dłuższe lub krótsze, bliższe lub dalsze związki to z tymi. to znów z innymi sąsiadami) coraz wyraźniej zaczął się rysować podział na trzy zespoły dialektów: zachodnio-, wschodnio- i południowosłowiańskich.

Taką konfigurację słowiańszczyzny ujawnia zmiana prasłowiańskich grup or i ol między spółgłoskami (jeśli spółgłoskę oznaczymy symbolem 7'. grupy te możemy zapisać jako TorT. TołT). Rozwinęły się one inaczej na zachodzie, inaczej na południu, a jeszcze inaczej na wschodzie słowiańszczyzny: na zachodzie grupy TorT.