skanuj0029 (128)

Epoka pr/edpiśmienna

56    O wiele więcej wyrazów prasłowiańskich odnosi się do świata

materialnego oraz zewnętrznego i fizycznego życia człowieka. Należą lu wyrazy dotyczące przyrody martwej i żywej; rip. ukształtowania powierzchni ziemi: ziemia, góra. dół, brzeg, jar, jama, jaskinia, łan, pole ild., kopalin: kamień, głaz, skała, krzemień, glina, żelazo, ołów, srebro, złoio, miedź, sól, siarka ild., nawodnienia: woda, morze, rzeka, jezioro, polak, strumień, bagno, bioto, struga, wir, prąd, bród, lód, kra itd., pojęć astronomicznych i meteorologicznych: dzień, noc, świt, brzask, wieczór, południe, północ, wiosna, lato, jesień, zima, miesiąc, doba, godzina, skwar, chłód, mróz, słota, deszcz, rosa, .śnieg, szron, grad, luna, blask, mrok, cień, obłok, mgła, chmura, tęcza, wiatr, wicher, burza, grom, piorun, promień, światło, słońce, gwiazda, niebo itd., roślinności: dąb, buk, grab, jawor, lipa, topola, cis, jodła, sosna, jabłoń, śliwa, orzech, brzoz.a, olcha, wierzba, głóg, jałowiec, bez, żolądź, dynia. bluszcz, grzyb itd., świata zwierzęcego: niedźwiedź, tur, wilk, lis, jeleń, zając, bocian, czapla, dzięcioł, wrona, wilga, chrząszcz, komar, mucha, pająk, ryba, v    wąż, jaszczur itd., budowy ciała ludzkiego i zwierzęcego: głowa,

ręka, noga, czoło, broda, ramię, bark, łokieć, gęba, bok, żebro, plecy, płuca, piersi, serce, wątroba, żołądek, brzuch, biodro, łono, ucho, oko, pięta, dłoń, pięść, garść, palec, stopa, udo itd. Sporo w yrazów odnosi ^ się do życia rodzinnego: ojciec, mat(ka), stryj, wuj, brat, siostra, - > • dziad, bab(k)a, ciot(k)a, macoch a .Jeść, zięć, syn, cór(k)a, wdowa. ■' k '• ^wnuk dd., społecznego: czeladź,(sługa) chłop, kmieć, sąsiad, gość, Z < wróg, przyjaciel, towarzysz, gromada, ród, plemię, karczma, wiec, sejm, poseł, sąd, sędzia, wódz, wojsko, wojewoda, pułk, broń, / 'o twierdza, obóz, oręż(e), grot, luk, strzała, cięciwa, wojna, grabież, ; dług, bój, zwada itp. i gospodarczego: gospodarz, pasterz, stróż, rataj, rola, radio, pług, brona, kosa. sierp, żyto, pszenica, jęczmień, owies, proso, len, konopie, izba, stodoła, obora, komora, gumno, żłób, ściana, węgieł, okno, próg, wrota, lawa, loże itd. Sporo jest też określeń właściwości fizycznych ludzi, zwierząt i przedmiotów świata zewnętrznego: chudy, tłusty, wysoki, niski, zdrowy, chory, łysy, czarny, biały, żółty, modry, blady, mały, wielki, żywy, martwy, prosty, krzywy, niemy itd. Całości dopełniają nazwy najważniejszych czynności i stanów: być, mieć, chcieć, lubić, móc, rzec, pić, jeść, piec, brać, dać, nieść, wieźć, słyszeć, bić, czuć, iść, jechać, wrócić, dźwignąć, płakać, śmiać się, leżeć, spać, siedzieć, stać, bać się, biec itd., a także podstawowe zaimki, liczebniki, przysłówki, 57 przyimki i spójniki.

W tym zasobie odziedziczonego.słownictwa zdecydowanie przeważają wyrazy rodzime, rdzennie prasłow iańskie. Z rzadka trafiają się jednak wśród nich zapożyczenia z języków plemion sąsiadujących z Prasłowianamii Stosunkowo najliczniejsze są zapożyczenia, germańskie: chich, izba, kupić, ksiądzy.książę, władca>hlek i lekarz, lichwa, miecz, myto, orędzie, pila, pluff, pieniądz,    itd.

Pośrednictwo germańskie zdradzają także niektóro zapożyczenia Z łaciny, jak cesarz, deska, lew, »?/'.?«, oce/, m/o/, wielbłąd itd.; bezpośrednią pożyczką prasłowiańską z łaciny jest n'ńw. Inne zapożyczenia są już mniej pewne: prawdopodobnie od plemion irańskich, Scytów czy Sarmatów, zapożyczyli Prasłowianic wyrazy kur, socha i topór, a od Celtów wyra zasługa) W języku polskim wszystkie tc wyrazy traktujemy jednak*" jako dziedzictwo prasłowiańskie, gdyż zostały one przez polszczyznę odziedziczone tak samo. jak wyrazy rodzime, rdzennie słowiańskie.

6. NAJDAWNIEJSZE ZAPOŻYCZENIA

W epoce przedpiśmiennej ten odziedziczony zasób słownictwa wzbogacił się o najdawniejsze zapożyczenia. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowią wyrazy związane z chrześcijaństwem, przenikające do polszczyzny od czasu chrztu Mieszka (a do Małopolski i na Śląsk pewnie nawet wcześniej) z języka czeskiego, (Czechy, jak pamiętamy, pośredniczyły w przyjęciu przez Polskę chrześcijaństwa z Rzymu). Czeszczyzna terminologie chrześcijańską po części przejęła z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, w czasach Państwa Wiclkomorawskiego i działalności misyjnej św. św. Konstantyna (Cyryla) i Metodego, po części zapożyczyła z łaciny, przeważnie zą pośrednictwem niemieckim. Cały len zasób wyrazów związanych z chrześcijaństwem na gruncie czeskim przeszedł proces slawizacji (asymilacji, adaptacji do słowiańskiego systemu językowego) i do polszczyzny przeniknął już bez większych zmian (jak poprzednio podkreślaliśmy, różnice między językiem czeskim a polskim były w tej odległej epoce jeszcze minimalne). W ten sposób znalazły się w polszczyźnie wyrazy bardzo różne co do pochodzenia (w więk-