8 podłoża

56 ♦ MATERIAŁY

Płótno

Termin ..płótno” odnosi się do różnego rodzaju elastycznych tkanin tradycyjnie pełniących rolę podobrazi. Wyrabia sieje z lnu, bawełny, oraz poliestru. W przeszłości używano również jedwabiu, konopi i juty. Płótno jest popularnym podobraziem już od XV wieku, mimo że wymaga czasochłonnych przygotowań.

a 2 m.

LEN

Płótno lniane otrzymujemy z włókien rośliny Limtm usitatissimwn. Używa się do tego odmiany o długich, nicrozgałęzionych łodygach w odróżnieniu od odmiany używanej do produkcji oleju - niższej, bardziej rozkrzewionej.

0    większych nasionach. Len uprawia się na całym świccie, przy czym głównym producentem jest Rosja. Na Zachodzie

za najlepszy uważa się len pochodzący z obszaru o wielkości 200 kilometrów rozciągającego się od dolnej Normandii przez Pikardię do Flandrii i dalej

1    lolandii, gdzie tradycja uprawy lnu sięga daleko w przeszłość.

Czas wzrostu wynosi około 100 dni; len sieje się pod koniec marca, zbiór zaś następuje w lipcu i sierpniu. Len wyciąga się z ziemi, a nie ucina, można wtedy wykorzystać długie włókna biegnące wzdłuż korzeni.

Roślina dojrzewając przybiera różne kolory, od żółtego do ciemnozielonego lub brązowego, najlepsze włókna pochodzą z okresu, gdy roślina jest żółta.

Proces produkcji

Po usunięciu nasion len jest „roszony”, to znaczy poddany rozkładowi, podczas którego pektyny wiążące włókna są usuwane. Wyrwany len pozostawia się na polu, aby uległ naturalnemu rozkładowi poprzez naprzemienne działania rosy i słońca - proces ten trwa od 3 do 6 tygodni. Inna metoda polega na zanurzeniu lnu w pojemnikach z wodą o temperaturze -f 37’C przez 3 do 5 dni. Po wysuszeniu przez 8 do 14 dni len międli się, aby oddzielić włókno od paździerzy. W procesie międlenia słomę przepuszcza się przez drewniane rolki łamiące, a następnie rozciera i ubija stalowymi płytkami. Daje to w rezultacie długie włókna lnu

-    od 60 do 90 cm oraz krótkie o długości 10 do 15 cm. Potem czesze się go. aby oddzielić len zgrzebny od licowanego, i - aby długie włókna ułożyć równolegle. Usuwa to również pozostałe odpady. Włókna lniane są następnie przewlekane

czy przeciągane wielokrotnie, aż do otrzymania niedoprzędu.

Jest to szlachetne, delikatne włókno lniane z nieznacznym skrętem. Niedoprzęd przedzie się ot rzym uj ąc przęd zę.

Różnorodność faktur

Są dwie metody przędzenia

-    mokra i sucha, mające duży wpływ na cechy powierzchni lnianych tkanin. Można je zastosować zarówno do lnu zgrzebnego, jak i licowanego. Proces na mokro, w którym niedoprzęd zanurzony jest

w gorącej wodzie (60 do 70 C) podczas przędzenia, zmiękcza pektyny znajdujące się między krótszymi (6-60 mm) podstawowymi fibrylami włókna. Te właśnie drobne włókienka ślizgają się i skręcają podczas przędzenia, dając mocne błyszczące włókno. Przędzenie na sucho daje ostrzejszą przędzę. Przędziony na sucho len licowany jest mniej puszysty od lnu zgrzebnego.

W czasie tkania można dokonywać wielu zmian przez użycie różnych przędzy na osnowie - przędza rozciągana wzdłuż długości - i na W'ątku - idąca w poprzek tkaniny.

Dla artysty istotna jest stabilność produktu, dlatego wątek i osnowa powinny być z tej samej przędzy. Najmocniejsze i najtrwalsze lny to takie, które w-ykonanc są z przędzionej na mokro przędzy zarówno w osnowie, jak i wątku. Mają one twardą „gładką¹’ powierzchnie, nic puszystą,

0    fakturze decyduje grubość lub waga przędzy.

W trakcie tkania osnowa jest napięta; przepleciony wątek nic jest tak naprężony. Gdy osnowę poluzujemy, będzie karbować się, co powoduje, że pęcznieje ona bardziej niż wątek, jeśli płótno będzie rozciągnięte na krosnach. Aby pozbyć się karbowania

1    wyprostować przędzę, len należy rozciągnąć, zmoczyć i wysuszyć. Następnie zdjąć go z krosien

i ponownie rozciągnąć przed przyklejnicm i zagruntowaniem. Warto to zrobić, gdyż daje to stabilność wymiarową materiałowi, który po powtórnym rozciągnięciu będzie równomiernie napięty. Przeciwdziała również „uwolnieniu naprężeń” w płótnie. Polega to na tym, że rozciągnięty len wiotczejc, jeśli nic temu nie przeszkodzi. Zjawisko to nic jest tak oczywiste w przypadku malarstwa olejnego, gdzie kurcząca się powłoka olejna przeciwdziała rozluźnieniu płótna, zauważymy to natomiast z. łatwością w przypadku farb akrylowych.

P' }

lo

BAWEŁNA

Bawełnę jako podobrazie zaczęto-stosować szeroko od lat 30