10713 skanuj0012 (318)

Epoka pr/.edpiśmienna

22 i Bułgarzy, zmodyfikowanego alfabetu cyrylickiego. Również podzespół wschodni rozpadł się na dwa języki: macedoński i bułgarski. Pod względem gramatycznym najbardziej odbiegają dziś one, zwłaszcza bułgarski, od wszystkich innych języków słowiańskich: utraciły deklinację, czyli odmianę imiennych części mowy (rzeczownik, przymiotnik ild.), wykształciły rodzajnik itp. W znacznej mierze stało się to pod wpływem innych, niesłowiańskich języków bałkańskich: rumuńskiego, nowogrcckicgo i albańskiego.

Ostatecznie więc, w świetle naszkicowanego tu pokrótce ..drzewa genealogicznego” polszczyzny, stosunki łączące ją z innymi językami przedstawiają się następująco: najbliżej spokrewniona jest z wymarłymi dialektami pornorsko-połabskimi. a następnie z innymi językami zachodniosłowiańskimi: dolnołużyckim, górnołuży-ckim, czeskim i słowackim. Nieco już dalsze pokrewieństwo łączy polszczyznę z pozostałymi językami słowiańskimi, wschodnimi i południowymi. Jeszcze dalsze jest jej pokrewieństwo z językami bałtyckimi (litewskim, łotewskim, wymarłymi staropruskim i jać-wieskim), najbliższą słowiańszczyźnie (okres wspólnego rozwoju już po rozpadzie praindoeuropejszczyzny — w postaci języka prabałtosłowiańskiego) grupą języków indoeuropejskich. Wreszcie najdalsze pokrewieństwo łączy polszczyznę z językami pozostałych grup wielkiej rodziny indoeuropejskiej: irańskimi, indyjskimi, ormiańskim, greckim, germańskimi, romańskimi itd.

Zespół lechicki stanowił łańcuch bardzo bliskich sobie dialektów, którego sąsiednie ogniwa niepostrzeżenie przechodziły jedne w drugie, a wyraźniejsze różnice rysowały się dopiero między ogniwami skrajnymi: z jednej strony dialektami Wiślan. Ślężan i Polan (małopolskim, śląskim i wielkopolskim), a z drugiej — dialektem Drzewian polabskich. Wyodrębnienie się polszczyzny z tego łańcucha dialektów nastąpiło przede wszystkim na skutek powstania państwa polskiego.

2. POWSTANIE PAŃSTWA

Na ziemiach polskich u zarania naszych dziejów historycy Stwierdzają istnienie dwu ośrodków państwotwórczych. Starszy, południowy, stanowiło w IX wieku plemienne państwo Wiślan,

zamieszkujących ziemie nad górną Wisłą, ze stolicą w Krakowie lub 23 Wiślicy. Państwo to objęło też prawdopodobnie ziemie plemienia Ślężan, czyli późniejszy Śląsk; w drugiej połowie IX wieku nastąpiła jednak katastrofa polityczna, która uniemożliwiła ewentualny dalszy rozwój terytorialny: ziemie Wiślan i Ślężan zostały podbite przez Państwo Wiclkomorawskie, a po jego upadku dostały się na początku X wieku pod panowanie czeskie.

W tej sytuacji decydująca rola w procesie powstania państwa polskiego przypadła drugiemu, północno-zachodniemu ośrodkowi państwotwórczemu. Stanowiło jc plemienncjpaństwo Polan, sięgające swymi początkami prawdopodobnie drugiej połowy IX wieku. Polanie mieszkali na obszarze późniejszej Wielkopolski, nad Wartą, Obrą i Prosną. Ich nazwa pochodzi od pól uprawnych, w które już wtedy obfitowały zamieszkiwane przez nich ziemie: Eolanie to po prostu «mieszkańcy pól, tzn. mieszkańcy krainy, w której przeważały pola uprawne» (tak jak dziś mieszkańcy Borów (Tucholskich) nazywają sie Borowiakami, a mieszkańcy gór — góralami). Główne centrum Polan stanowiła być może początkowo Kruszwica nad Gopłem. później zaś Gniezno, Ostrów na Jeziorze Lednickim i Poznań. Tu właśnie, z inicjatywy miejscowej dynastii piastowskiej, zrodziła się myśl polityczna, dzięki której drogą ekspansji na terytoria sąsiednich, najbliższych językowo plemion, doprowadzono do scalenia zamieszkanych przez nie ziem pod scentralizowanym zarządem. W skład państwa Polan weszły najpierw terytoria plemienne Pomorzan i Mazowszan (czyli Pomorze i Mazowsze), a później, w ostatnim dziesięcioleciu X wieku, pod koniec panowania Mieszka ł lub na początku panowania Bolesława Chrobrego, terytoria plemienne Ślężan i Wiślan. które dotąd, jak wspomnieliśmy, pozostawały pod panowaniem czeskim. W ten sposób na przełomie X i XI wieku państwo Polan objęło niemal całe ziemie w dorzeczu Odry i Wisły. Wprawdzie za panowania Bolesława Chrobrego granice państwa objęły przejściowo dodatkowe rozległe obszary na zachodzie (Łużycc i Milsko), południu (bardzo krótko Czechy, dłużej Morawy i Słowację) i wschodzie (tzw. Grody Czerwieńskie, czyli zachodnią część późniejszej Rusi Czerwonej), jednak nabytki te nie przetrwały w zasadzie jego panowania.

Nie ulega wątpliwości, że powstanie państwa było najważniej-