img179 (15)

I U, 2. PODSTAWY l\SZ('ZI I NKTWA

swych łukowatych części. Zadziory na szczecinkach uniemożliwiają wyciągnięcie ich ze skóry ofiary, toteż przy cofaniu się jednej szczecinki następuje zagłębianie się drugiej oraz sztyletu rynienki.

(idy żądło utkwi w elastycznej skórze człowieka, innego ssaka lub ptaka, cały aparat żądłowy, łączący się z odwłokiem tylko cienkimi błonami, odrywa się i pozostaje w skórze. Wraz z aparatem żądłowym zostaje wyciągnięta z odwłoka jego część jadowa oraz ostatni węzeł nerwowy odwłoka, kierujący ruchami żądła. Wskutek tego po oderwaniu się aparatu żądłowego ruch szczecinki nie ustaje, żądło zagłębia się coraz bardziej w skórę, nadal wprowadzając jad do ranki.

Pszczoła z oderwanym aparatem żądłowym może niekiedy żyć jeszcze kilka dni. Czasem jednak po użądleniu, wraz z nim odrywa się cały przewód pokarmowy; wówczas pszczoła ginie w bardzo krótkim czasie.

Aparat żądłowy matki różni się nieco od aparatu żądłowego pszczoły robotnicy. Zarówno rynienka sztyletu, jak i szczecinki kłujące są łukowato wygięte ku dołowi. Liczba zadziorów na szczecinkach kłujących jest znacznie mniejsza (przeważnie 3). Blaszki okrywy żadłowej są również odpowiednio wygięte ku dołowi i silniej owłosione niż u robotnicy. Płytki przetchlinkowe są większe i mocniej połączone z innymi częściami aparatu żądłowego. Długość gruczołu jadowego u robotnic wynosi około 21 mm, u matki zaś dochodzi do 40-50 mm. Poza tym jest on rozwidlony prawie na całej długości. Silny rozwój gruczołu jadowego u matek ma związek z tym, że w okresie rójki zabijają one swoje rywalki, przy czym może zajść konieczność wielokrotnego używania żądła. Dzięki małej liczbie zadziorów na szczecinkach matka nie traci żądła w czasie walki.

2.3.5.3. Gruczoły woskowe

Na brzusznej stronie odwłoka pszczoły robotnicy znajdują się cztery pary gruczołów woskowych (Ryc.2.3.5.3.a.). Są one umieszczone w przednich częściach płytek brzusznych, od czwartej do siódmej włącznie.

Czynności wydzielnicze pełnią odpowiednio przekształcone komórki nabłonka. Oskórek ponad nimi, bardzo cienki i pozbawiony pigmentu, jest usiany drobnymi kanalikami; ponad każdą komórką nabłonka gruczołowego znajduje się ich 30-50.

Wosk wydzielany jest przez komórki gruczołów w postaci płynnej; poprzez kanaliki dostaje się na powierzchnię oskórka i tu zastyga w cieniutkie luseczki. Oskórek gruczołów woskowych widoczny jest jako białe plamy, zwane lusterkami woskowymi. Zwykle są one przykryte tylnymi brzegami leżących przed nimi sternitów, tak że tworzące się łuski woskowe tkwią w tak zwanych kieszonkach woskowych. Lusterka stają się widoczne dopiero po silnym rozciągnięciu odwłoka pszczoły.

Ryc. 2.3.5.3.a. Gruczoły woskowe robotnicy: A - odpreparowane stemity odwłokowe z lusterkami woskowymi; B - przekrój poprzeczny gruczołu woskowego; 1 - nabłonek gruczołowy; 2 - oskórek; 3 - ciało tłuszczowe (wg Snodgrassa); C - przekrój komórek gruczołu nicczynnnego; D - to samo na początku czynności wydzielniczej; E - w momencie najintensywniejszego wydzielania wosku; F - w czasie zmniejszonego wydzielania; G -po zahamowaniu wydzielania (wg Dreilinga)

W czasie zaniku (uwstecznienia) trutnie nie mają gruczołów woskowych; brak ich też u matek pszczelich. Jedynie u matek źle rozwiniętych, które są właściwie formami pośrednimi między robotnicą a w pełni płciowo sprawną samicą, stwierdza się niekiedy obecność gruczołów woskowych.

U świeżo wygryzionej pszczoły wysokość komórek gruczołów woskowych wynosi 10-20 pm. W okresie wzmożonej sekrecji powiększają się one i wydłużają, przeciętnie do 53 gm, a nawet do 100 pm wysokości, osiągając kształt cylindryczny (między nimi powstają wolne przestrzenie wypełnione powietrzem). Maksymalny ich rozwój przypada przeważnie na okres między 12 a 18 dniem życia robotnicy. Jednakże wydzielanie wosku nie jest ściśle związane z wiekiem pszczoły. Jest ono uzależnione od potrzeb rodziny pszczelej, a także od rodzaju pokarmu oraz w dużym stopniu od temperatury gniazda (optymalna - 30-35°C). W razie potrzeby wosk mogą wydzielać