img303 (6)

140 Druidzi I

Cormac miał potem kubek, który pękał na części, gdy powiedziano trzy kłamstwa, i zlepiał się na powrót, gdy wypowiedziano trzy prawdy. Ale być może najważniejsza informacja o potędze Prawdy znajduje się w Audacht Morainn, testamencie (zapisanym w Księdze z Leinster) słynnego sędziego prawa Brehon, Moranna Mac Cairbre, który pozostawił następujące wskazówki dla arcykróla Feradacha Finn Fachtnacha (95-117 n.e.):

Niech zwiększy potęgę prawdy, a prawda zwiększy jego potęgę.

Niech umocni prawdę, a prawda umocni go,

Niech chroni prawdę, a prawda uchroni go,

Niech wychwala prawdę, a prawda pochwali go,

Tak długo jak będzie strzegł prawdy, dobro go nie zawiedzie i jego królestwo nie zginie, To przez prawdę władca rządzi wielkimi klanami.

Dzięki prawdzie śmierć nie pochłania ludzi władcy,

Dzięki prawdzie władca może odeprzeć wielkie armie najeźdźców,

Dzięki prawdzie władcy każde ustanowione prawo jest wspaniałe, a naczynia pełne, Dzięki prawdzie władcy ziemia jest żyzna, a każde urodzone dziecko szlachetne, Prawda władcy zapewnia obfitość wysokiego zboża.

Ta idea Prawdy znajduje ciekawe odzwierciedlenie w języku. Staroirlandzkie słowo oznaczające prawdę jest także językową podstawą takich pojęć jak świętość, prawość, wierność, religia i sprawiedliwość. Jeszcze we współczesnym języku irlandzkim istnieje powiedzenie Ta se in ait na jhirime anois - „jest teraz w miejscu prawdy”, czyli nie żyje. To z całą pewnością pozostałość po naukach druidów. Podobne odniesienia znajdujemy w persko-irańskich wierzeniach. Awesta, święta księga Persów, pochodzi z trzeciego lub czwartego wieku n.e. i zawiera starożytne nauki proroka Zoroastra, znanego jako Zaratustra (ok. 628 ok. - 551 p.n.e.). Według tej księgi, Asa, czyli Prawda, jest nazwą Zaświatów lub Raju, do którego wszyscy chcą się dostać. W indyjskich Wedach rta, czyli Prawda, jest najwyższym poziomem raju, miejscem gdzie znajdują się źródła świętego Gangesu. Z mitologii irlandzkiej warto przypomnieć Studnię Segais, mityczne źródło rzek Boyne i Shannon, do której wpadały orzechy prawdy i wiedzy. Orzechy zjadał łosoś Fintan, ze smaku łososia wiedzę zdobył Fionn Mac Cumhail. Jestem przekonany, że wszystkie te mity wskazują na wspólne indoeuropejskie dziedzictwo.

Profesor Dillon zwrócił uwagę na podobieństwa występujące między Testamentem Moranna a indyjskimi Upaniszadami, zbiorem traktatów o naturze człowieka i wszechświata, części pism wedyjskich. Ponownie mamy do czynienia z podobnym rozwojem idei o wspólnym indoeuropejskim korzeniu. Dillon wykazał, że kultura indyjska ma podobne do irlandzkiego pojęcie magicznej mocy Prawdy. Gdy małżonkę Ramy (siódme wcielenie Wisznu), Sitę, napastował niecny myśliwy, ona potwierdziła, że kocha Ramę, i krzyknęła: „niech ta Prawda mnie zbawi”, a wtedy myśliwy padł trupem. Akt Prawdy, satjak-rija,często pojawia się w literaturze indyjskiej. To samo pojęcie Prawdy można też odnaleźć w naukach Heraklita z Efezu (ok. 540-480 p.n.e.), który dając podwaliny późniejszej filozofii stoików twierdził, że naturą świata rządzi logos, Słowo, które jest Prawdą, boskim ogniem. Wszystko dzieje się w zgodzie z Prawdą, a celem ludzi jest życie w zgodzie z Prawdą. Takie rozumienie logosu i Prawdy znajdujemy również u stoików i neoplatoników, chociażby Filona z Aleksandrii (ok. 30 p.n.e. - 45 n.e.), zhellenizowanego Żyda aleksandryjskiego, którego pisma miały duży wpływ na wczesne chrześcijaństwo. Ewangelia według św. Jana powstała około roku 100 i w przeciwieństwie do Ewangelii synoptycznych napisana została przez jednego autora. Ów autor z pewnością był pod wpływem Filona, co widać w już pierwszym zdaniu: „Na początku było Słowo (Logos), a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo”. Augustyn z Hippony przyznaje w Wyznaniach, że natrafił na to pojęcie w pismach platoników.

Powracamy zatem do podstawowego indoeuropejskiego pojęcia Prawdy jako Słowa, synonimu boskości. Dla druidów i braminów Słowo, czyli Prawda, stanowiło zasadę życia, Wedy mówiły, że „świat trwa dzięki Prawdzie”. To wczesnoindoeuropejskie pojęcie znajduje odbicie w filozofii Heraklita, a później, za pośrednictwem stoików i platonizmu, pojawia się w chrześcijańskim Nowym Testamencie.

W wielu celtyckich mitach można spotkać wątek kary za mówienie nieprawdy. Zazwyczaj na ciele kłamcy pojawiały się skazy, co wydaje się pomysłem wspólnym wielu kulturom Europy, z najsłynniejszym współczesnym przykładem w opowieści dla dzieci o przygodach Pinokia, Carla Collodiego (1826-1890). W tej bajce ilekroć Pinokio kłamie, jego nos wydłuża się.

Znaczenie Słowa uwidocznia się także w przekonaniu, że nazwanie rzeczy powołuje je do istnienia. W mitologii egipskiej wielki bóg słońca Ra wyłonił się z Chaosu dzięki wypowiedzeniu swojego imienia. Gdy coś pozostaje nie nazwane to jest nieznane, bez celu i przeznaczenia. U chrześcijan dziecko pozostaje bez duszy i nadziei na wejście do Królestwa Bożego, o ile nie zostanie ochrzczone imieniem. W Słowie uwidocznia się boska moc. W staroirlandzkim i we współczesnym języku forma ainm oznacza nie tylko słowo, ale również duszę (w przeciwieństwie do ciała) i życie. W języku walijskim słowa enw [imię], enaid [dusza] i einioes [życie] wyodrębniły się z jednej wspólnej formy. Starożytni Celtowie, podobnie jak inne społeczeństwa indoeuropejskie, wierzyli, że świat został stworzony przez Słowo, w trakcie rozwoju języka.

Wspominaliśmy już, że Celtowie rozwinęli doktrynę nieśmiertelności duszy, jako jedni z pierwszych w Europie. Ammian Marcellin napisał: „Z wielką pogardą dla śmierci wyznawali nieśmiertelność duszy”. Poeta łaciński Lukan zwracając się w eposie Farsalia do druidów mówił: „Według was cienie nie zmierzają do milczących siedzib Erebu i bladych królestw, gdzie panuje Dis [czyli Pluton]. Ten sam duch sprawuje władzę na tamtym świecie. Śmierć, jeśli prawdą jest to, co mówi wasza tradycja, jest tylko środkiem długiego żywota”⁷.

Cyt. za J. Markale. Wercyngetoryks, Warszawa 1988, tł. H. Olędzka, str. 91.