080

80 PROBLEMATYKA physis. bytu i kosmosu

szę. Przykład magnesu miał być dowodem, który Tales przywoływał na poparcie tej ogólnej tezy.

Wreszcie późne źródła mówią*⁵, iż Tales utrzymywał, że dusze są nieśmiertelne. Jeśli nasz filozof to rzeczywiście powiedział (a naszym zdaniem bez wątpienia mógł powiedzieć), to należy to rozumieć tylko w powiązaniu z całością myśli tego filozofa. Chodzić może jedynie o dusze pojęte jako owa zasada albo jako moment owej zasady, która jest obecna we wszystkich rzeczach (woda) i dzięki której rzeczy istnieją. Poszczególne rzeczy przemijają, ale ich zasada pozostaje nieśmiertelna. Jest to zatem taka nieśmiertelność, która nie ma nic wspólnego z nieśmiertelnością osobową. Koncepcję osobowej nieśmiertelności późniejsi filozofowie przyrody zaczerpną od orfików, ale - jak zobaczymy - jest ona sprzeczna z podstawami głoszonej przez nich nauki.

¹⁵ Diogcnes Laerlios, I. 24 (=. Diels-Kranz, II Al).

II. ANAKSYMANDER 1. Bezkres jako zasada i jego cechy

Z filologicznego punktu widzenia wydaje się pewne, a przynajmniej bardzo prawdopodobne, że to Anaksymander¹ wprowadził termin archi dla oznaczenia primum - pierwszej i ostatecznej rzeczywistości, czyli owej physis, o której już powiedzieliśmy w związku z Talesem. Przypomnijmy, że dzieło Anaksymandra nosi tytuł: Pen physeos * O naturze.

Inaczej jednak niż Tales, Anaksymander utrzymywał, że taką zasadą nie była woda, ale apeiron, to znaczy bezkres - coś nieskończonego czy nieograniczonego. Starożytne źródła relacjonują:

„Anaksymander [...] Milczyjczyk [...] nauczał, że zasadą i elementem wszystkich istniejących rzeczy jest apeiron, wprowadzając po raz pierwszy' pojęcie zasady. Twierdził, że nic jest nią ani woda, ani żaden inny z tak zwanych elementów, lecz jakaś inna natura nieokreślona (physis), z której pow^rstają całe niebiosa i znajdujące się w nich światy”².

1

   Jest bardzo prawdopodobne, źe Anaksymander byt uczniem Talcsa (por. Diels--Kranz. 12 A 2. A 9. A 11. A 12). Według informacji Apollodora, znajdującej się u Diogcnesa Laerliosa. II, 2 (= Dicls-Kranz, 12 A 1) Anaksymander miał mieć 64 lata w drugim roku 58. Olimpiady (- 547-546 przed Chr.) i umrzeć niedługo po niej; tak więc musiałby urodzić się w 611 r. przed Chr. Według starożytnych świadectw napisał traktat, który nosił tytuł O naturze (dotarł do nas jego fragment): było to pierwsze spisane dzieło filozoficzne Greków i Zachodu. Również Anaksymander, i to jeszcze bardziej niż Tales. miał rozwijać działalność polityczną. Elian (Var. hiu., III, 17 = Diels-•Kranz. 12 A 3) przekazuje: «Anaksymander kierował kolonią, która wyemigrowała z Miieiu do Apołlonii»; a w wykopaliskach archeologicznych w Milerie odnaleziono statuę, którą współmieszkańcy poświęcili mu z całą pewnością ze względu na jego zasługi polityczne.

2

   Symplikios, In Anst. Phvs.. 24.13 (- Teofrast, Poglądy filozofów przyrody - fr. 2 ^s Diels-Kranz. 12 A 9); K. Leśniak.