088

88 PROBLEMATYKA PHYSIS. BYTU 1 KOSMOSU

Mniej uważny czytelnik uśmiechnie się może wobec takich pomysłów, wydadzą mu się one naiwne. A tymczasem one mocno wyprzedzają i niemalże zapowiadają jak najbardziej współczesne teorie naukowe i to z tej racji postanowiliśmy o nich powiedzieć. Pragniemy podkreślić dwie sprawy: Po pierwsze, śmiałość przedstawienia ziemi, która nie potrzebuje już materialnej podpory (jeszcze u Talesa ziemia unosiła się na powierzchni wody) i utrzymuje się dzięki równowadze sił¹³. A po drugie, nowoczesność idei, że rozwój organizmów rozpoczął się od zwierząt wodnych i pojawiający się przebłysk idei ewolucji gatunków poprzez przystosowanie się do otoczenia¹⁴. I już to samo wystarczy, by pokazać, jak daleko u Anaksymandra odszedł już logos od mitu.

¹³ Mcndolfo, II pensiero antico, wyd. 2, Firenze 1950, s. 39.

¹⁴ Tamże. s. 40.

III. ANAKSYMENES 1. Zasada pojęta jako powietrze

Anaksymenes^{1 2 3 4}, uczeń Anaksymandra, wprowadza zmiany do teorii mistrza, które idą w tym kierunku: zasada jest - owszem -nieskończona co do wielkości i ilości, nie jest natomiast nieokreślona: ona jest powietrzem, nieskończonym powietrzem. Dlatego wszystkie istniejące rzeczy powstają z powietrza i z różnych jego postaci. Teofrast relacjonuje:

„Różnice zaś zachodzą wskutek zagęszczania się i rozrzedzania w poszczególnych rzeczach i z rozrzedzania powstaje ogień, ze zgęszcza-nia zaś wiatr, potem chmury a z jeszcze większego zgęszczenia woda, potem ziemia, potem kamienie, a z nich wszystko inne”⁷.

Dlaczego Anaksymenes zmodyfikował zasadę mistrza?

Widzieliśmy, że Anaksymander dokonuje w pewnym sensie przeskoku przechodząc od bezkresu do powstania rzeczy. Nie bardzo bowiem wiadomo, w jaki sposób przeciwieństwa, odzielając się od siebie, miałyby wytwarzać różnorodne rzeczy. Bez wątpienia z tego powodu Anaksymenes uznał, że musi szukać innego rozwiązania.

Anaksymenes pochodził prawdopodobnie z Miletu i był uczniem i następcą Anaksymandra. Na podstawie informacji przekazanych przez starożytne źródła nic można ustalić pewnej chronologii jego życia. Można jednak przypuszczać, że urodził się w pierwszych dziesięcioleciach wieku VI. umarł zaś w końcowych dziesięcioleciach tegoż wieku. Także on napisał dzieło O naturze. które - według słów Diogenesa Laertiosa II. 3 (= Diels-Kranz, 13 A 1) - było napisane *w dialekcie jońskim, stylem prostym i niewyszukanym*; z dzieła tego dotarły do nas trzy fragmenty.

Teofrast. Poglądy filozofów przyrody, fr. 2, przytoczony przez Symplikiosa, In

Arisi. Phys., 24,26 (- Diels-Kranz, 13 A 5); 1- Dąmbska. Por też Hipolit. Ref. 1,7 (-

Diels-Kranz, 13 A 7).