080

80 PROBLEMATYKA PHYSIS. BYTU I KOSMOSU

szę. Przykład magnesu miał być dowodem, któr>^r Taies przywoływał na poparcie tej ogólnej tezy.

Wreszcie późne źródła mówią¹⁵, iż Taies utrzymywał, że dusze są nieśmiertelne. Jeśli nasz filozof to rzeczywiście powiedział (a naszym zdaniem bez wątpienia mógł powiedzieć), to należy to rozumieć tylko w^r powiązaniu z całością myśli tego filozofa. Chodzić może jedynie o dusze pojęte jako owa zasada albo jako moment owej zasady, która jest obecna we wszystkich rzeczach (woda) i dzięki której rzeczy istnieją. Poszczególne rzeczy przemijają, ale ich zasada pozostaje nieśmiertelna. Jest to zatem taka nieśmiertelność, która nie ma nic wspólnego z nieśmiertelnością osobową. Koncepcję osobowej nieśmiertelności późniejsi filozofowie przyrody zaczerpną od orfików, ale - jak zobaczymy - jest ona sprzeczna z podstawami głoszonej przez nich nauki.

II. ANAKSYMANDER

J. Bezkres jako zasada i jego cechy

Z filologicznego punktu widzenia wydaje się pewne, a przynajmniej bardzo prawdopodobne, że to Anaksymander¹ wprowadził termin arche dla oznaczenia primum - pierwszej i ostatecznej rzeczywistości, czyli owej physis, o której już powiedzieliśmy w związku z Talesem. Przypomnijmy, że dzieło Anaksymandra nosi tytuł: Pen physeos = O naturze.

Inaczej jednak niż Taies, Anaksymander utrzymywał, że taką zasadą nie była woda, ale apeiron, to znaczy bezkres - coś nieskończonego czy nieograniczonego. Starożytne źródła relacjonują:

„Anaksymander [...] Milc/.yjczyk [...] nauczał, że zasadą i elementem wszystkich istniejących rzeczy jest apeiron, wprowadzając po raz pierwszy' pojęcie zasady. Twierdził, żc nie jest nią ani woda, ani żaden inny z tak zwanych elementów', lecz jakaś inna natura nieokreślona (physis), z której powstają całe niebiosa i znajdujące się w nich światy”².

1

Jest bardzo prawdopodobne, że Anaksymander był uczniem Talesa (por. Diels--Kranz, 12 A 2, A 9. A 11. A 12). Według informacji Apollodora, znajdującej się u Diogcnesa Laerliosa, II, 2 (= Dicls-Kranz, 12 A 1) Anaksymander miał mieć 64 lata w drugim roku 58. Olimpiady (- 547-546 przed Chr.) i umrzeć niedługo po niej; tak więc musiałby urodzić się w 611 r. przed Chr. Według starożytnych świadectw napisał traktat, który nosił tytuł O naturze (dotarł do nas jego fragment); było to pierwsze spisane dzieło filozoficzne Greków i Zachodu. Również Anaksymander, i to jeszcze bardziej niż Taies. miał rozwijać działalność polityczną. Elian (Var. hist., 111,17 = Diels--Kranz. 12 A 3) przekazuje: «Anaksymander kierował kolonią, która wyemigrowała z Miletu do Apollonii»; a w wykopaliskach archeologicznych w Miletie odnaleziono ^statuę, którą współmieszkańcy poświęcili mu z całą pewnością ze względu na jego zasługi polityczne.

2

Symplikios, /n Anyf. Phys., 24.13 (— Teofrast, Poglądy filozofów przyrody - fr. 2 - kiels-Kranz. 12 A 9); K. Leśniak.