188

188 PROBLEMATYKA PHYSIS, BYTU T KOSMOSU

śmy się z tym u wcześniejszych myślicieli, źc presokralycy nie znają tych dwóch kategorii: materii i ducha, i wprowadzanie ich jako reguły hermeneutycznej pociąga za sobą nieuchronne wykrzywienie myśli tych filozofów. Słusznie zatem zauważono, że w^fraz z Anaksagorasem «myśl o tym, co boskie, się wysubtelnia, ale nie potrafi się uwolnić od swoich naturalistycznych założeń«¹⁵. My zaś dodajmy - a szerzej potwierdzimy to później - że aby móc wyzwolić się od takich założeń, myśl musiała dokonać autentycznej rewolucji: rewolucji, którą w czyn wprowadziło «drugie żeglowanie» opisano przez Platona.

3. Aporie filozofii Anaksagorasa

Pluralistyczny pogląd Anaksagorasa odbił się echem, ale niewielu miał naśladowców. Zbyt w^riele niejasności nagromadziło się w nauce o nasionach i mieszaninie. Zresztą także współcześni uczeni nic tylko nie potrafili rozwiązać trudności tkwiących w tych pojęciach, lecz nawet je nieprawdopodobnie pomnożyli. Interpretacja, którą przedstawiliśmy, musiała być z konieczności upraszczająca i musiała pominąć te specyficzne trudności, o których by można dyskutować jedynie w^r opracowaniu monograficznym. Niemniej jednak możemy krótko powiedzieć, że chodzi w zasadzie o trudności, które powstają na skutek chęci rozciągnięcia na mnogość jakościową statusu bytu eleackiego. Żeby bez popadania w aporie można było uznać mnogość jakościową, konieczne było, jak pokaże to Platon, swoiste «zabójstwo Parmcnidcsa», jako że byt eleacki w sposób strukturalny niweczy wszelkie zróżnicowanie.

Powiedzieliśmy już o znaczeniu pojęcia Nous. Trzeba jeszcze tylko wspomnieć o krytyce tego pojęcia ze strony Platona i Arystotelesa. Ich uwagi można streścić w krótkich zdaniach: Anaksagoras-mówi Platon¹⁶ - obiecał, że wyjaśni rzeczy ze stanowiska Nous, ale potem w większości wypadków nie dotrzymał obietnicy i nadal tłu-

C. Carbonara. La filosofia greca. I Presocruiia, wyd. 2. Napoli 1962. s. 86. Platon. Fedon. 97 nn.

maczył jc tak samo jak jego poprzednicy, na sposób fizyczny. Ana-ksagoras - dodaje Arystoteles¹⁷ - przypomina sobie o Nous i do niego się odwołuje dopiero wtedy, kiedy już nie potrafi wyrwać się z kłopotów, i posługuje się nim jak deus ex machina. Jasne jest jednak. że Anaksagoras nic mógł zrobić inaczej. Odkrył on Nous bardziej na poziomie intuicji aniżeli logicznego wnioskowania. Brakowało mu tych wszystkich kategorii, które na dobre posiedli już Platon i Arystoteles, a które pozwoliły im sformułować owe zarzuty i czynić to, czego on w każdym razie uczynić nie mógł. A były to te wszystkie kategorie, które zakładały istotną zdobycz «drugiego żeglowania», do podjęcia którego Platona popchnie - jak sam mówi o tym w Fe-danie - właśnie zawód, jakiego doznał po przeczytaniu dzieła Anaksagorasa.

Arystoteles. Metafizyka, A 4,985 a 18 nn.