img666

Rys. 13. Zmiana klimatu opinii dociera wszędzie

Przykład: Zwolennicy kary śmierci od jesieni/zimy 1975-1976 do lata 1977.

Przed zmianą klimatu: jesień/zima 1975-1976 m Po zmianie klimatu: lato 1977 Q

0    10    20    30    40    50    60%

• • • « • • •

0    10    20    30    40    50

Ludność powyżej szesnastego roku życia łącznie

Mężczyźni

Kobiety

GRUPY WIEKOWE 16-29 lat

30-44 lata 45-59 lat 60 lat i więcej

WYKSZTAŁCENIE Szkoła powszechna

Szkoła wyższa

GRUPY ZAWODOWE Rolnicy

Robotnicy niewykwalifikowani Robotnicy wykwalifikowani

Pracownicy umysłowi niższego i średniego szczebla

Pracownicy umysłowi wyższego szczebla

Samodzielni przedsiębiorcy/wolne zawody

ORIENTACJA POLITYCZNA Zwolennicy CDU/CSU Zwolennicy SPD

Zwolennicy FDP

60%

Źródło: Allensbacher-Archiv, IfD-Umfragen 3020/3023, 3046.

nieśmiały człowiek może wziąć udział w rozmowie, jeśli ma ochotę. Czy to, co byłoby naturalnym zachowaniem w publicznej rzeczywistości ulicy, placu, mleczami albo widowni, wyrażałoby się tak samo w wywiadzie w cztery oczy albo w obecności członków rodziny, którzy się przysłuchują, czy też impuls sytuacji tylko wyobrażonej byłby na to zbyt słaby?

Potwierdza się drugie założenie: frakcja pewna zwycięstwa chętnie się wypowiada, przegrani wolą milczeć.

Po podsumowaniu „testów kolejowych” zawierających sondaże z lat 1972, 1973 i 1974 okazało się, że gotowość do wypowiedzi i skłonność do milczenia na różne kwestie można zmierzyć. Rok wyborczy 1972 dostarczył wręcz idealnych tematów do takich testów. Sympatia dla laureata Pokojowej Nagrody Nobla, kanclerza federalnego Willy’ego Brandta osiągnęła apogeum, jeśli zaś chodzi o nową politykę wschodnią, którą symbolizował Brandt, nastroje się dzieliły. Ani zwolennicy, ani przeciwnicy nie musieli być zbyt przenikliwi, aby zauważyć, które stronnictwo jest silniejsze na forum publicznym. „Czy twoim zdaniem większość ludzi w Republice Federalnej jest za czy przeciw układom wschodnim?” — brzmiało pytanie w maju 1972 roku. „Większość jest za” — odpowiedziało 51 procent ankietowanych, „Większość jest przeciw” — 8 procent, „Mniej więcej pół na pół” — 27 procent, 14 procent udzieliło odpowiedzi wymijającej: „Trudno powiedzieć”.

W październiku 1972 roku, już podczas kampanii, wprowadzono do jednego z sondaży „test kolejowy”: „Załóżmy, że masz przed sobą pięciogodzinną podróż koleją i ktoś w twoim przedziale zaczyna wypowiadać się

Tabela 4. „Test kolejowy”

Gotowość do rozmowy i skłonność do milczenia na temat kanclerza Brandta wobec „małej publiczności” (październik 1972)

	Większość: osoby, które zgadzają się z kanclerzem Brandtem (%)	Mniejszość: osoby, które nie zgadzają się z kanclerzem Brandtem (%)
Podczas jazdy pociągiem chętnie	50	35
rozmawiałyby o kanclerzu
Nie miałyby ochoty na rozmową	42	56
Niezdecydowane	8	9
	100	100
n =	1011	502

Źródło: Allensbacher Archiy, IfD-Umfrage 2086/1 + II.

43