img978 (3)

Fonem /u/ — jest to pęczek następujących cech dystynktywnych:

Fonem /u/ — jest to pęczek następujących cech dystynktywnych:

1. niespółgłoskowos'ć, por.    tą — [tou] : [ton] — ton -► /u/: /n/

2. niesamogłoskowość, por.    idę — [ideu] : [idea] — idea -* ful: /a/

3. nosowość, por. kopną — [kopnou] : [kopnou] — kopnął -► /u/ : /y/

4. nieprzedniość, por. kąski — [kousk’i] : [kolski] — koński -► fu/: l'yl

Jedynym tekstowym wykładnikiem fonemu ful jest głoska [u], por.:

ful

n

1

m

Fonem /i/ — jest to zbiór następujących cech dystynktywnych:

1.    niespółgłoskowość, por.

pańska — [pajska] : [parska] — parska --* l\l: Irl

2.    niesamogłoskowość, por.    i    --► /T/: /?/

3. nosowość, por.    pluńże — [pluiże] : [plusze] — plujże -► /i/ : 1'yl

4. przedniość, por.    żeński — [źeisk’i] : [żeusk’i] — rzęski--► lii: f\}/

Fonem /i/ w tekstach może być realizowany jedynie przez głoskę [J], por.:

li/

n

1

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, że fonoiogiczność zarówno Aj/, jak i /i/ jest wielce dyskusyjna. Rozwiązanie zaproponowane w niniejszej pracy jest całkowicie odmienne od interpretacji, które czytelnik może znaleźć w dotychczasowej literaturze fonologicznej (zob. Laskowski 1978, Klebanowska 1990, Sawicka 1995). Sądzę, że istnieją argumenty pozwalające zrezygnować z tradycyjnej interpretacji i uznać, iż glajdy nosowe występują w randze samodzielnych fonemów, nie zaś wariantów (szerzej na ten temat piszę w pracy Wiśniewski 1996).

8. Fonologiczna typologia języków

8.1. Pojęcie systemu prymarnego

Systemy poszczególnych naturalnych języków różnią się od siebie pod wieloma względami. Różnicom leksykalnym, a więc dotyczącym słownictwa.

towarzyszą na ogół różnice stricte gramatyczne. Jedną z nich jest rozmaita proporcja między liczbą fonemów spółgłoskowych a niespółgłoskowych danego języka.

Charakteryzując fonologiczny system jakiegoś języka naturalnego, bierze się pod uwagę tzw. system prymarny. Jest to sztucznie skonstruowany przez badaczy zbiór dziesięciu fonemów — trzech niespółgłoskowych — /a/, /u/, /i/ — i siedmiu spółgłoskowych — /p/, /k/, lii, l\l, Isl, Iml, /n/ — który ma obrazować modelową relację systemu wokalicznego (niespółgłoskowego) względem systemu konsonantycznego (spółgłoskowego). Proporcje charakterystyczne dla systemu prymarnego przedstawiają się następująco:

—    30% stanowi system wokaliczny (niespółgłoskowy),

—    70% stanowi system konsonantyczny (spółgłoskowy).

Relacje charakterystyczne dla dowolnego naturalnego języka świata porównuje się z wyżej przedstawionymi proporcjami znamiennymi dla systemu prymarnego i na tej podstawie charakteryzuje się opisywany język, biorąc pod uwagę następujące zasady:

1.    Jeżeli w badanym języku naturalnym zauważymy zachwianie proporcji 30% niespółgłosek względem 70% spółgłosek na korzyść systemu wokalicznego, to opisywany język uznajemy za system samogłoskowy. Taki charakter ma np. współczesna francuszczyzna.

2.    Jeżeli w badanym języku naturalnym zauważymy zachwianie proporcji 30% niespółgłosek względem 70% spółgłosek na korzyść systemu konsonantycznego (spółgłoskowego), to opisywany system uznajemy za spółgłoskowy.

8.2. Język polski jako system spółgłoskowy

Mając na uwadze przedstawioną wyżej procedurę, współczesny język polski winniśmy scharakteryzować jako system spółgłoskowy. Zgodnie z zaproponowanym w niniejszej pracy modelem fonologicznej interpretacji przyję liśmy, że we współczesnym języku polskim można zidentyfikować czterdzieści fonemów, z czego dziesięć to wyrażenia niespółgłoskowe, trzydzieści nato miast to spółgłoski. Przyjrzyjmy się tym liczbom nieco dokładniej:

spółgłoski -* ^ x 100% - 75%

niespółgłoski -*■ — x 100% = 25%

Współczesna polszczyzna jest więc systemem spółgłoskowym. W porów naniu z systemem prymarnym obserwujemy o 5% większy udział fonemów spółgłoskowych. Fonemy niespółgłoskowe stanowią natomiast o 5% mniej iii/ w modelowym systemie prymarnym.

I II I

>