32 33

nymi w tekstach w postaci głosek. Głoska jest zespołem cech dystynktywnych i niedystynktywnych. Fonem jest jednostką języka, natomiast głoska jest jednostką tekstów mówionych, powstaje podczas czynności mówienia. Stroną fizjologiczną procesu mówienia i rozumienia, a więc ruchami narządów mowy, a także dźwiękami powstającymi w wyniku tych ruchów, czyli stroną akustyczną, zajmuje się fonetyka. Fonologia zaś ustala i bada tylko cechy istotne dla procesu komunikacji, funkcjonalne czyli dystynktywne, bada więc funkcje, jakie pełnią cechy artykulacyjne w procesie porozumiewania się.

fonetyka

Fizjologiczna

Akustyczna

Psycłiotogiczna

Funkcjonalna

ZASTOSOWANIE

Ryc. 1. Działy fonetyki i jej zastosowanie.

Cechy dystynktywne tworzą opozycje, np. ustność przeciwstawia się nosowości, przedniość — tylności, także różne stopnie wzniesienia języka tworzą opozycje zwane gradualnymi.

Fonem jest jednostką dystynktywną a nie znaczącą; fonem nie ma znaczenia, uczestniczy w funkcji znaczeniowej tylko pośrednio, służy do odróżniania znaczenia wyrazów. Fonem jest najmniejszą, złożoną i linearną jednostką języka, natomiast cecha dystynktywną jest jednostką prostą, niepodzielną. Jest najmniejszym elementem języka, ale nie linearnym — cechy współwystępują jednocześnie.

Kolejność fonemów w wyrazie pełni także funkcję dystynktywną, np. fonemy a, k, t, mogą tworzyć cztery różne wyrazy zależnie od swej kolejności: akt, tak, kat, tka. Z tych samych fonemów składają się wyrazy: śeń, ńeś, czy kot, kto, tok.

CECHY ARTYKULACYJNE SPÓŁGŁOSEK,

PEŁNIĄCE W JĘZYKU POLSKIM FUNKCJĘ DYSTYNKTYWNĄ

1) bezdźwięczność	dźwięczność
(bez wibracji	(wibracje
wiązadeł	wiązadeł
głosowych)	głosowych)
P	: b	pal
9 P	: i	puyka
		peie purko
f	: v	frak
r	: v	traf* #V
t	: d *	tom tama buty
s	: z	kosa sera
c	: 5	noce
5	: i	nośe kośeńe

: bal : buuka : 6eźe : burko : vrak : travić : dom : dama : budy : koza : zera : no3e : noże : koźeńe

, - Logopedia 33