32 33 (17)

Ilość płynu zawarta w ustroju zależna jest od gospodarki wodnej. Pobieranie wody przez ustrój odbywa się przez przewód pokarmowy. Woda zostaje pochłonięta przez naczynia krwionośne ścian jelitowych i w ten sposób uzupełnia się jej zawartość we krwi. Nadmiar nie wchłoniętej w przewodzie pokarmowym wody zostaje wydalony z kałem.

Utrata wody, która została pochłonięta przez naczynia krwionośne jelit, odbywa się poprzez płuca, skórę i nerki. Przez płuca woda zostaje wydalona W postaci pary wodnej, zawartej w powietrzu wydechowym. Skóra traci wodę przez parowanie i pocenie się. Nerki wydalają wodę z moczem.

Ryc. 2. Schemat gospodarki wodnej w ustroju (wg Brausa). I — tchawica, 2 — krwiobieg płuc, 3 — aorta, 4 — drogi limfatyczne z przewodu pokarmowego, 5 — drogi limfa-tyczne całego ustroju, 6 — skóra, 7 — nerka, 8 — moczowód, 9 — żyła nerkowa, JO — obwodowy układ krążenia, 11 — naczynia tętnicze przewodu pokarmowego, 12 — żyła wrotna, 13 — jelita, 14 — żołądek, 15 — przełyk, 16 — jama ustna, 17 — wątroba, 18 — żyła próżna, 19 — serce, 20 — płuca

Jeśli pobieranie i wydalanie wody nie pozostaje w równowadze, waha się jej zawartość w płynach tkankowych, co wpływa pośrednio na wagę ciała. Wydalanie wody z ustroju przez nerki (mocz), skórę (pot), przewód pokarmowy (kał), płuca (para wodna) — zmienia wagę ciała.

Woda może być nadmiernie wydalana (biegunki, zwiększona diureza, silne pocenie się), może też być zatrzymywana przez ustrój (obrzęki, wysięki, przesięki). W stanach tych dochodzi do zaburzeń w gospodarce wodnej ustroju i stosunek wagi ciała do wzrostu może ulec wahaniom. Utrata 40% wody ustroju prowadzi do zaburzeń śmiertelnych. Jeżeli nerki pracują dobrze, koncentracja wody we krwi nie zmienia się. Narządem pomocniczym w gospodarce wodnej jest wątroba, przez którą do serca dopływa krew żylna zawierająca wodę (wchłanianą z przewodu pokarmowego przez naczynia włosowate ścian jelitowych).

Ogólna ilość płynów tkankowych nie jest stała i ulega znacznym wahaniom, np. jeśli ustrój traci wodę skutkiem przegrzania.

Zmiany w gospodarce wodnej i mineralnej ustroju zależne są od stopnia i czasu przegrzania ustroju. Utrata wody prowadzi do odwodnienia i zmniejsza wagę ciała. Silne przegrzanie ogólne zwiększa pocenie, a zmniejsza diurezę. Bezpośrednie przegrzanie okolicy nerek zwiększa diurezę.

W okresie wzmożonego pocenia ustrój wraz z wodą traci chlorki oraz mocznik, kwas moczowy, aminokwasy i inne składniki.

Jeżeli podczas ogólnego przegrzania ustroju nie występuje nadmierne pocenie, objętość krwi nie ulega zmianie. W przeciwnym razie utrata wody powoduje okresowe zmniejszenie objętości osocza. Utrata wody we krwi jest uzupełniana z rezerw, jakimi są płyny tkankowe. Ta akcja wyrównawcza jest przyczyną odwodnienia tkanek. Utratę wody można wyrównać przez doustne, dożylne lub domięśniowe podawanie płynów.

Utrata chlorków prowadzi do obniżenia ich poziomu we krwi. Dlatego podczas zabiegów cieplnych, a zwłaszcza ogólnych i długotrwałych, które nie mają na celu odwodnienia ustroju, należy pamiętać o podawaniu choremu dostatecznej ilości wody i chlorków (soli kuchennej).

Stan przegrzania zwiększa przemianę podstawową, co jednocześnie powoduje wzmożone wytwarzanie dwutlenku węgla i wydalanie go przez płuca.

CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA

Wynikiem działania ciepła w miejscu jego zastosowania jest przegrzanie skóry i warstw pod nią leżących. Rozszerzenie naczyń w skórze i warstwach głębszych wyraża się zwiększonym przepływem krwi tętniczej oraz limfy. Uzyskuje się zmniejszenie bólu, osłabienie stanów skurczowych mięśni, zwiększenie wsysania produktów zapalnych, pobudzenie wzrostu i regeneracji tkanek.

Przekroczenie granicy tolerowania temperatury zagraża życiu komórki i może powodować jej uszkodzenie (ścięcie białka). Dla ciepła granica powyższa wynosi około 45°—48°C, w zależności od przewodnictwa i pojemności cieplnej przewodnika, a więc przeciętnie wynosi około 15°C powyżej obojętnej temperatury ciała.

Gdy do leczenia ciepłem posługujemy się ciałami ogrzanymi, uzyskujemy prze-

3 — Medycyna fizykalna 33