img974 (4)

Fonem lxl — to pęczek następujących cech dystynktywnych:

1.    spółgłoskowość, por.    hut —    [xut]    :    [uut] — łud     ►    lxl :    /|^/

2.    niepółotwartość, por.    hut —    [xut]    :    [nut]— nut     ►    lxl:    /n/

3.    szczelinowość, por.    huty — [xuty] : [kuty]—kuty -► lxl : /k/

4.    niezwartość, por.    hut —    [xut]    :    [cut] — cud     *    lxl :    Id

5.    niewargowość, por.    chór — [xur]    : [fur]—fur -►    /x/:    /1'/

6.    nieprzedniojęzykowość, por. hut— [xut] : [sut] — sód -► lxl : IhI

7.    nieśrodkowojęzykowość, por.

chatka •— [xatka] : [śatka] — siatka -* lxl : /.</

W tekstach mówionych współczesnej polszczyzny można zidentyfikować a/ cztery różne allofony omawianego tutaj fonemu, co obrazuje następujący schemut:

lxl

[x]    [x’]    [y]    [y’]

1.    Wariantem podstawowym fonemu lxl jest twarda, bezdźwięczna głoska [x].

2.    Zmiękczoną, bezdźwięczną głoskę [x’] pojawiająćą się w sąsiedztwie [i] lub [i.] uznamy za pozycyjny wariant fonemu lxl, por. historia — [x’i-stor’ia], hiena — [x’iena],

3.    Dźwięczne głoski [y] oraz [y’] uznamy za allofony motywowane pozycyjnie lub pozycyjno-fakultatywnie, por.:

dach domu — [da^domu]

dach zielony — [da^źelony] albo [day’ źelony] (szerzej na ten temat zob. Sawicka 1995: 142).

i

7.4.3. Fonemy nieszczelinowe

Fonem /p/ — jest to pęczek następujących cech dystynktywnych:

1.    spółgłoskowość, por.    karp —    [karp]    : [kara] — kara -►    /p/ :    /a/

2.    niepółotwartość, por.    pań — [pań] :    [rań] — rań -►    /p/ :    lxl

3.    nieszczelinowość, por. pań — [pań] : [sań] — sań -► /p/:/s/

4.    wargowość, por.    pani    —    [pani]    : [tańi] — tani -►    /p/ :    /t/

5.    niedźwięczność, por.    pani    —    [pańi]    : [bańi] — bani -►    /p/ :    /b/

Fonem /p/ w tekstach może być realizowany w dwojaki sposób:

/p/

Ipl    lp’l

1.    spółgłoskowość, por.    bak — [bak]    :    l^ak] — jak -►    /b/    :    /i/

1.    Za wariant podstawowy tego fonemu uznamy twardą głoskę [ p].

2.    Zmiękczoną głoskę [p’J potraktujemy jako wariant pozycyjny. Występuje ona tylko w pozycji przed [i] lub [ij, por.: pisk — [p’isk], piasek — [p’iasek].

Fonem /b/ — to pęczek następujących cech dystynktywnych:

2.    niepółotwartość, por.    bak — [bak]    :    [rak] — rak -►    Ib/    :    lxl

3.    nieszczelinowość, por.    bak— [bak]    :    [vak] — wag -►    Ib/    :    lwi

4.    wargowość, por.    bał — [bau]    :    [dau] — dał -►    Ib/    :    /d/

5.    dźwięczność, por.    bak— [bak] : [pak] —pak -* Ib I: /p/

Fonem Ib/ ma dwa allofony, co obrazuje następujący schemat:

Ib/

[b]    [b’]

1.    Wariantem podstawowym tego fonemu jest twarda głoska [b]. Nie występuje ona przed pauzą.

2.    Zmiękczoną głoskę [b’] pojawiającą się tylko w bezpośrednim sąsiedztwie [i] lub [i] uznamy za pozycyjny wariant fonemu Ib/, por. bigos — [b’igos], biały — [b’jauy].

Fonem Itl — jest to pęczek następujących cech dystynktywnych:

1.    spółgłoskowość, por.    tama —    [tama] : [jama] —jama -”    Itl    :    lii

2.    niepółotwartość, por.    tama —    [tama]: [rama] — rama -*    lxl    .    hl

3.    nieszczelinowość, por.    tama —    [tama] : [sama] — sama-*    1x1    :    /s/

4.    niewargowość, por.    tan — [tan] : [pan] —pan    *•    Itl    :    /p/

5. przedniojęzykowość, por. tomu — [tomu] : [komu] -— komu -*• Itl: /k/

6. niedźwięczność, por. tomu — [tomu] : fdomu] — domu -* lxl : /cl/

Allofonami fonemu 1x1 są aż trzy głoski, co obrazuje poniższy schemal:

/XI

[t]    [f]    [t]

1.    Wariantem podstawowym tego fonemu jest twarda, przedniojęzykowo -zębowa głoska [t].

2.    Głoska [t’] to pozycyjny wariant fonemu lxl. Różni się od wariantu podstawowego niedystynktywną cechą, a mianowicie zmiękczeniem. Pozostaje ona w dystrybucji komplementarnej względem wariantu pod stawowego (głoski [t]), nie tworzy więc z nim pary opozycyjnej. Głoska |t'| obligatoryjnie pojawi się przed [i| oraz [i |, por.: tik |l’ik|, tiara- |l'iiira|.